3543304278

WARSZAWSKO-UKRAINSKI WARIANT POLSKIEGO ROMANTYZMU 13

Na przemianę rozumienia istoty świata i sposobów jego pojmowania wpłynęła wówczas w Warszawie przede wszystkim antyoświeceniowa filozofia Immanue-la Kanta, którego późne dzieło Zum ewigen Frieden... (Projekt wieczystego pokoju) w tłumaczeniu Józefa W. Bychowca funkcjonowało na gruncie polskim już od roku 1796 (w Warszawie, w tłumaczeniu Szymona Bielskiego, od roku 1797), a Idee zur einer allgemeinen Geschichte... (Wyobrażenie do historyipowszechnej w tłumaczeniu tegoż Bychowca) od roku 1799.

Dzieła te podejmowały aktualne wówczas dla Polaków zagadnienia praw każdego narodu do wolności i niepodległości. Inne wskazywały na jednostkę jako niepowtarzalny, wolny podmiot rozpoznający subiektywnie niepoznawalne „rzeczy same w sobie”, wprowadzały ideę Boga jako absolutnej jedności wszystkich bytów, podważały dominację racjonalizmu, empiryzmu i sensualizmu.

Kantowską filozofię propagował wówczas w Warszawie Józef Kalasanty Szaniawski, członek Warszawskiego Towarzystwa Przyjaciół Nauk, przedstawiając różne jej aspekty m.in. w takich pracach jak: O sceptykach moralnych i o szkodliwym dążeniu filozofii XVIII wieku (1804) czy Rady przyjacielskie młodemu czcicielowi nauki i filozofii... (1805)¹⁰.

Z kolei Stanisław Kłokocki, sięgając m.in. do Kantowskiej wizji świata, opublikował w „Pamiętniku Naukowym” (1819) rozprawę O idei i uczuciu nieskończoności. Podobnie, przeciwstawiając się racjonalizmowi i niechęciom Jana Śniadeckiego do niemieckiego idealizmu, czerpał z Kanta Michał Czacki w Rozprawie o potrzebie metafizyki (Warszawa 1821). Cztery lata później Kazimierz Brodziński przełożył dzieło Kanta Beobachtung iiber das Gefiihl des Schonen und Erhobenen (O uczuciu piękności i wzniosłości). Nie opublikował go jednak wówczas, a wyzyskał dopiero w artykule Piękność i wzniosłość ogłoszonym w „Jutrzence Warszawskiej” (1834).

Od początku wieku trwały także w Warszawie dyskusje wokół nowożytnej literatury niemieckiej - zwłaszcza twórczości Johana Wolfganga Goethego - traktowanej już od roku 1803 zarówno przez zwolenników, jak i przeciwników jako „nowa szkoła gustu”, którą stopniowo zaczęto nazywać „romantycznością”, romantyzmem ^{1 2}.

Spór o romantyczny model świata i literatury rozpoczął się w Warszawie po opublikowaniu w roku 1818 w „Pamiętniku Warszawskim” rozprawy Kazimierza Brodzińskiego O klasyczności i romantyczności tudzież o duchu poezji polskiej. Udział w tym sporze wzięła cała elita intelektualna ówczesnej Warszawy - od klasyków po romantyków: Ludwik Osiński, Kajetan Koźmian, Andrzej Edward Koźmian, Franciszek Wężyk, Józef F. Królikowski, Franciszek Salezy Dmochowski, Franciszek Grzymała, Franciszek Morawski, Michał Grabowski, Stefan Witwicki, Michał Podcza-

1

¹⁰    S. Harassek: Kant w Polsce przed rokiem 1830. Kraków 1916, s. 75-116.

2

   W anonimowym artykule zamieszczonym w „Nowym Pamiętniku Warszawskim” 1803 Goethe został nazwany „niewidzialną głową nowej szkoły gustu” oraz „apostołem posępnego mistycyzmu”. Zob. także: J. K. Szaniawski: Rady przyjacielskie młodemu czcicielowi nauk i filozofii. Warszawa 1805, gdzie Goethe wymieniony został jako jeden z „genialnych poetów", oraz E. K. Lubomirski: Obraz historyczno-statystycz-ny Wiednia oryginalnie 1815 r. wystawiony. Warszawa 1821.