3568684103

W pierwszym ujęciu - przyrodniczym (ryc. 2A), odróżnia od porządku naturalnego porządek sztuczny, zaś w ujęciu drugim - środowiskowym (ryc. 2B) wyróżnia człowieka i pozostającą poza nim część rzeczywistości, zwaną środowiskiem. Nałożenie na siebie obu ujęć pokazuje tzw. model zintegrowany systemu człowiek - środowisko (ryc. 2C). Składa się on z czterech elementów: 1/ społeczeństwa (czyli tego, co należy do sztucznego, społecznego porządku w jednostkach i grupach ludzi), 2/ techniki (czyli tego co sztuczne w środowisku), 3/ gatunku ludzkiego (czyli tego co naturalne w jednostkach i populacjach) i 4/ przyrody (czyli tego co naturalne w środowisku). Z tych czterech elementów modelu zintegrowanego budowane są modele stosowane w badaniach i modelach teoretycznych, m.in. modelu „człowiek - środowisko" (Chojnicki, 1988), modelu „społeczeństwo - osoba - środowisko" (Kolipiński, 1978, 1980), modelu „człowiek -gospodarka - przyroda" (Kostrowicki, 1991), modelu „społeczeństwo - gospodarka -środowisko przyrodnicze" (Domański, 1992; za Dutkowskim, 1995).

W modelu systemu człowiek - środowisko opracowanym przez J.J. Paryska (1985), człowiek nie jest oddzielony od swego środowiska, lecz wchodzi w skład trzech podsystemów współtworzących to środowisko, jest częścią podsystemu biofizycznego, społeczno-kulturowego oraz techniczno-produkcyjnego (ryc. 3). W systemie środowiska żyda człowieka, tak jak w każdym innym systemie, istnieją relacje charakteryzujące właśdwośd i strukturę systemu oraz jego związki z otoczeniem, określane jako metabolizm wewnętrzny oraz metabolizm zewnętrzny.

Ryc. 3. Model środowiska żyda człowieka (źródło: J.J. Parysek, 1985)

Na gruncie nauk społecznych występuje znaczna odmienność koncepcji i terminologii dotyczących relacji oraz oddziaływań i więzi społecznych (Ossowski, 1962; Szczepański, 1963; Nisbet, 1970, za Chojnickim, 1988a; Matczak, 2000). Zestawienie podziału tych relacji zawiera ryc. 4.