3813099419

36 WŁODZIMIERZ WOJCIECHOWSKI

wej fazie¹⁷, wykorzystywały (pierwsza na znaczną, druga na masową skalę) dolnośląskie serpentynity. Zdecydowanie brak wyrobów serpentynitowych w bogatym surowcowym asortymencie tzw. kultur południowych, tj. w kulturze ceramiki wstęgowej rytej, kulturze ceramiki wstęgowej kłutej i kulturze lendzielskiej. Na żadnej z badanych wykopaliskowo osad związanych z tym kompleksem kulturowym (Muszkowice, Niemcza, Ciepłowody, w woj. wałbrzyskim oraz Skoroszowice, Strachów, Ja-nówek — osada kultury lendzielskiej w woj.wrocławskim) nie stwierdzono narzędzi serpentynitowych, co zauważa np. A.Kulczycka-Leciejewiczowa (1980, 52-58). Obok granitów czy kwarcytów (głównie żarna, płyty szlifierskie. rozcieracze) dominują w tych kulturach różnego rodzaju łupki i amfibolity. Natomiast zupełnie brak wyrobów kamiennych w obiektach związanych z kulturą amfor kulistych¹⁸ i kulturą pucharów dzwonowa-tych. Amfibolity śląskie dominowały także w małopolskiej osadzie kultury ceramiki wstęgowej rytej w Olszanicy (Kraków; Milisauskas 1976, 50).

2. Serpentynit stanowił podstawowy surowiec do produkcji różnego typu narzędzi w sąsiadujących z Jańską Górą osadach kultury pucharów lejowatych w Janówku i Tomicach, przy czym obydwie miały charakter pracowniany, a wykonywane w ich obrębie wyroby (głównie topory) wymagały, wnioskując z wielkości półfabrykatów, bardzo dobrego surowca, który mógł być pozyskiwany w zasadzie wyłącznie metodami górniczymi. Oprócz wymienionych stanowisk serpentynit pojawia się wśród narzędzi kamiennych także na innych osadach późnej fazy kultury pucharów lejowatych, np. w Strachowie i Przystroniu, gm.Łagiewniki¹⁹, a nawet w Pietrowicach Wielkich na Górnym Śląsku²⁰, aczkolwiek na stanowiskach tych, nie leżących w bezpośrednim sąsiedztwie Jańskiej Góry i poza obrębem ślęźańskiej strefy serpentynitowej, wyroby z tego surowca występują już tylko w nielicznych egzemplarzach.

¹⁷    Chodzi tu przede wszystkim o tzw. toporki ślężańskic. Co do ich datowania istnieją pewne kontrowersje. Dają temu wyraz m.in. Kruk 1973, s.65-68, czy Kempisty 1978, s.372-377.

¹⁸    Wyjątek stanowi tu topór serpentynitowy odkryty w domu 1 na osadzie z późnej fazy kultury amfor kulistych w Sicinach, mający jednak dużo cech tzw. toporów łódkowatych charakterystycznych dla kultury ceramiki sznurowej i nie jest wykluczone, że trafił do osady kultury amfor kulistych w wyniku wymiany od „sznurowców”. Por. ryc. 7.

¹⁹    Zabytek ten bez określenia surowcowego publikuje Pazda 1965, s.67, ryc. n. Określenie jego surowca podaje natomiast A.Majerowicz w swojej ekspertyzie megaskopowej wykonanej w 1966 roku (nr ewidencyjny 6), poz. 74.

²⁰    W Pietrowicach Wielkich zidentyfikowano na pewno 3 zabytki z tego surowca, z których jeden (fragment toporka) przypisano kulturze pucharów lejowatych, dwa zaś pochodzące z warstwy kulturowej (płaskie siekierki) nie zostały zaklasyfikowane do określonej kultury archeologicznej. Por. Bukowska-Gedigowa 1980, s. 102,133, ryc.56j,l.

3. Surowiec serpentynitowy wykorzystywany do produkcji narzędzi w osadzie kultury pucharów lejowatych w Janówku wykazuje duże podobieństwo do górotworu serpentynitowego, z którego zbudowana jest Jańska Góra, i z tego obszaru był on pozyskiwany. Dowodzi to, że badane na Jańskiej Górze obiekty wydobywcze związane są z tą (osadą) kulturą. Na związek z omawianą kopalnią wskazuje także jeden zabytek z osady kultury pucharów lejowatych w Strachowie.

Przedstawione tu argumenty, poświadczające związek badanego fragmentu kopalni z kulturą pucharów lejowatych, nie mają jednak waloru jednoznacznie rozstrzygającego. Można je bowiem podważyć chociażby tym, że z serpentynitu wykonane są toporki „ślęźań-skie” kultury ceramiki sznurowej, a z rejonu najprawdopodobniej Jańskiej Góry pochodzi zespół półfabrykatów takich właśnie toporków, co pozwala sądzić, że na tym wyniesieniu istniał ośrodek produkejny, a zapewne i wydobywczy kultury ceramiki sznurowej. Wreszcie toporek odkryty w obrębie domu 1 kultury amfor kulistych w Sicinach, mający wszelkie cechy toporków „sznurowych” (ryc.7), również wykazuje zgodność cech surowcowych z cechami serpentynitu z Jańskiej Góry.

Hipotezę o związku badanych obiektów kopalnianych z kulturą pucharów lejowatych wspiera jednak w kontekście powyższych argumentów materiał archeologiczny — odkryty na poziomie eksploatacyjnym calizny skalnej i w wypełńisku przede wszystkim obiektu 1 — na który składają się 4 zabytki krzemienne i aż 21 ułamków naczyń glinianych.

Zabytki krzemienne to niewielki odłupkowy drapacz

Ryc. 34. Jańska Góra. Krzemienie i reprezentatywne ułamki naczyń pozyskane z wypełniska i poziomu poeksploatacyjnego szybu 1.

Rys. W. Wojciechowski

Flints and representative sherds excavated from the filling and post-exploitation Ievel of shaft 1