4334909919

Dyskusja 121

winni mieć pełną świadomość dokonywanego wyboru i każdy cel powinni rozważać oddzielnie, bez próby złudnego integrowania; zespół wskaźników cząstkowych doprowadzi do lepszych wyników niż jeden wskaźnik zbiorczy.

W ten sposób stanowisko antyrynkowych „środowiskowców” zostało jasno zarysowane, ale nie można powiedzieć, że jest ono w pełni przekonywające. Z pewnością Kapp i Streeten zyskają aplauz u tych, którzy występują przeciw mechanizmowi rynkowemu również i bez okazji dyskutowania problemów środowiskowych. Jednak antyrynkowa argumentacja Kappa i Streetena nie zawiera nic nowego. Argumentem o nierówności dochodu można zaatakować każdą cenę, a nie tylko cenę środowiska. Argument ten — jeżeli przyjmiemy jego zasadność — upada wraz z wyrównywaniem się dochodów. Teza, iż kompensacje rynkowe nie prowadzą do alternatywnych technologii jest nieprawdziwa: dostatecznie wysokie koszty zakłóceń środowiska w zdrowej gospodarce rynkowej muszą doprowadzić do rozwiązań substytucyjnych. Okoliczność, iż zagrożenia w czasie ujawniają się z opóźnieniem, kumulatywnie i synergicznie nie przekreśla możliwości rachunku ekonomicznego, czyni go tylko trudniejszym. Wreszcie pozostaje argument o niewiedzy jednostki co do walorów i zagrożeń środowiskowych, którą to niewiedzę musi skompensować światła decyzja państwa. To paternalistyczne podejście uzasadniło już wcześniej przejęcie przez państwo racjonalnego zaspokojenia potrzeb w zakresie oświaty i służby zdrowia. Obecnie również i potrzeby środowiskowe mają być zaspokajane z budżetu. Rozwiązanie to ma pewne walory, podobnie jak należy uznać, że podstawowe normy środowiskowe powinny być ustalane i wprowadzane jako decyzje polityczne. Jednak przy ocenie tych argumentów należy odróżnić sytuację, w której władza polityczna stoi na zewnątrz sił produkcyjno-rynkowych od sytuacji, w której władza ta pokrywa się całkowicie z podmiotami produkcyjnymi. W tym ostatnim przypadku jest oczywiste, że ochrona środowiska razem z minimalnymi normami i ich przestrzeganiem zostanie podporządkowana interesom produkcyjnym, podobnie jak to ma miejsce z normami sanitarnymi czy bezpieczeństwa i higieny pracy.

Argumentacja Streetena ma charakter demagogiczny lub też wynika z bezmiernej niewiedzy i naiwności. Politycy i planiści rzeczywiście dokonują wyboru spośród sprzecznych celów. Ale jeśli nie posługują się przy tym rachunkiem kosztów i korzyści (a nie posługują się), to ich wybór jest aktem subiektywnym i woluntarystycznym, co w sposób ewidentny prowadzi do nieobliczalnych szkód. Również i taki wybór, na podstawie „cząstkowych wskaźników” musi poprzedzać w umyśle planisty osiągnięcie współmierności różnych celów i ich zamiana na jeden cel naczelny, tylko nikt nie wie, jak to się dzieje, gdyż proces ten jest nie skwantyfikowany, a nawet nie zwerbalizowany, wobec czego nie może istnieć „jasno i precyzyjnie sformułowana wspólna i uzgodniona opinia co do relatywnych wag, jakie przypisać należy owym różnym celom” — czego domaga się Streeten.

Na trzecią część książki, zatytułowaną Problemy środowiska wybranych obszarów składają się monograficzne opracowania o poszczególnych regionach. Pierwsze opracowanie omawia zagadnienia środowiskowe w regionie Marsylii. Autorzy opisują procesy urbanizacji i uprzemysłowienia na tym terenie i wynikające stąd naruszenia środowiska oraz ekspansję przemysłu i miast na tereny rolnicze, otwarte tereny nierolnicze i wybrzeże. Wniosek z analizy stanu dotychczasowego brzmi: wobec