4742460247

58 MARIUSZ JANIK

z Mengerem.[... j Bóhm-Bawerk w swoich wystąpieniach podczas seminariów, a także w prywatnych rozmowach rozwijał myśli, które wychodziły daleko poza to, co zawarł w swoich pismach”²⁹. Od 1911 r. pełnił funkcję prezydenta austriackiej Cesarskiej Akademii Nauk. Eugen von Bóhm-Bawerk zmarł w sierpniu 1914 r. w wieku 63 lat w tyrolskiej miejscowości Kramsach³⁰.

W Capital and Interest (1884-1902) Bóhm-Bawerk sformułował rdzeń austriackiej teorii kapitału, opierając się na subiektywnej, dynamicznej teorii cen, skrytykował też ostro wszystkie wcześniejsze teorie dotyczące powstania procentu, a przedmiotem szczególnej krytyki była marksistowska teoria wyzysku a także teorie, które upatrywały źródeł procentu w krańcowej produktywności kapitału. Co więcej, opracował nową teorię powstania procentu, opartą na subiektywnym wymiarze preferencji czasowej. Zaproponowana przez niego teoria kapitału i procentu została następnie ulepszona przez Franka A. Fettera i Ludwiga von Misesa³¹.

Teoria procentu

Punktem wyjścia tej teorii jest twierdzenie, że istnieją tylko dwa elementarne czynniki produkcji - ziemia i praca. Kapitał jest czynnikiem pochodnym, który tylko wiąże czynniki elementarne i umożliwia realizację wydłużonych w czasie, ale przynoszących wyższe efekty, procesów produkcji. Czynnik czasu ułatwia zrozumienie istoty zysku z kapitału i natury procentu. Przez procent Bóhm-Bawerk rozumie wszelki dochód stanowiący wynagrodzenie kapitału. W procesie produkcji uzyskuje się tzw. procent pierwotny, natomiast pożyczka stanowi procent pochodny. Procent pierwotny dzieli się na procent surowy (stanowiący wynagrodzenie za ryzyko, poniesione koszty i niezbędną amortyzację) i procent czysty (wynagrodzenie z tytułu prawa własności).

Kategoria procentu czystego jest podstawą tzw. pozytywnej teorii procentu. Opiera się ona na twierdzeniu, że ludzie wyżej cenią dobra teraźniejsze niż dobra przyszłe. W ten sposób powstaje nadwyżka wartości dóbr obecnych w stosunku do dóbr przyszłych. W ocenie dóbr preferuje się dobra teraźniejsze z przyczyn psychicznych (słabość wyobraźni, skończoność życia), ekonomicznych (niedostatek) i ze względu na pozytywne efekty wydłużonej produkcji³².

Dobra kapitałowe to dobra ekonomiczne wyższego rzędu z teorii Carla Mengera, czyli te czynniki produkcji, które materializują się w każdym pośrednim

²⁹    VON MlSES, Wspomnienia, s.75.

³⁰    SCHULAK, Eugen von Bóhm-Bawerk - ekonomista, s. 34.

³¹    Huerta de Soto, Szkoła austriacka, s. 70.

³²    Stankiewicz, Historia myśli, s. 193.