614372879

12 Wprowadzenie

ze względu na status osób kierujących placówką. Przystałam na tę prośbę, wierząc, że działam dla dobra podopiecznych. Wyrażając zgodę, stałam się nieformalną informatorką kadry Ośrodka.

Za sprawą pełnionych w Ośrodku ról mogłam obserwować różnego rodzaju zachowania podopiecznych. Wśród nich były również zachowania, które nazywałam kłamstwem. Moja ciekawość poznawcza przez długi czas pozostawała zbyt rozproszona, by bliżej się nimi zainteresować. Dopiero pod koniec pobytu w placówce zwróciłam uwagę na zadane przez siostrę Anielę pytanie (po kolejnym kłamstwie podopiecznej): „dlaczego dziewczyny kłamią?” Byłam przekonana, że siostra zakonna ma wystarczające podstawy, żeby wyrazić zdziwienie i zbulwersowanie kłamstwami podopiecznych, ponieważ przebywają one w Ośrodku na ogół dobrowolnie. Ponadto zgłaszają się do placówki ze względu na chęć (przynajmniej w deklaracjach) zmiany dotychczasowej sytuacji życiowej. Nagminne okłamywanie swoich dobroczyńców wydaje się więc, z tej perspektywy, mało zasadne. Uznałam sytuację rozdźwięku między oczekiwaniami sióstr zakonnych co do prawdomówności podopiecznych a ich zachowaniem za interesującą i wartą zbadania. Kierowała mną przede wszystkim ciekawość związana z poszukiwaniem antropologicznego ujęcia zagadnienia kłamstwa, szczególnie że niewiele jest antropologicznych publikacji na ten temat. Poza tym, by użyć określenia Ewy Nowickiej (1992: 108-123), ważne były względy ideologiczne. „Ideologiczna motywacja wzięcia na warsztat jakiegoś określonego problemu antropologicznego - pisze Nowicka - polega na tym, że problem ten badacz z jakichś moralnych, lub w każdym razie związanych z jego systemem wartości względów uważa za palący, gnębiący sumienie ludzkości, domagający się szybkiego rozwiązania” (ibidem). Kłamstwa, których (jak sądziłam) byłam świadkiem (choć nie tylko), wywoływały we mnie niepokój, bo uważałam takie zachowanie za naganne.

Mój negatywny stosunek do kłamstwa przyczynił się do sformułowania celów dalszego postępowania badawczego, a także zaangażowania praktycznego. W przypadku pierwszego z wymienionych chodziło o zrozumienie fenomenu kłamstwa w opisywanej społeczności, a przede wszystkim o podjęcie próby zbadania, przeanalizowania i zinterpretowania kłamstwa w ujęciu antropologii społeczno-kulturowej. Z założenia nie chciałam więc tworzyć monografii Ośrodka, lecz skoncentrować się na wybranym aspekcie funkcjonowania tej instytucji. Praktycznym celem było wyciągnięcie wniosków z badań, które pomogą siostrom zakonnym oraz personelowi ośrodków o podobnym profilu w radzeniu sobie z problemem kłamania w ich placówkach. Taki cel wynikał nie tylko ze znajomości sytuacji w miejscu, w którym prowadziłam niejawną obserwację uczestniczącą, ale też z rozmów z pracownikami innych tego typu placówek. Motywacją był dla mnie również brak opracowań dotyczących problemu kłamstwa w omawianym