6218157408

PREDELLA (OŁTARZ) [czes. < łac.], miejsce składania ofiar, znane we wszystkich niemal religiach; ołtarze występowały już w czasach prahist. (wzniesienia, naturalne kamienie), w starożytności rozwinęły się różnorodne formy ołtarza — od egip. stołów ofiarnych (przy grobach i na dziedzińcach świątyń) do gr. i rzym. bloków marmurowych lub bogato rzeźbionych ołtarzy ustawianych m.in. w pobliżu świątyń, na placach, w świętych gajach. W religii chrześcijańskiej ołtarz jest miejscem modlitwy kapłana i ofiary mszy; najstarszą, gł. częścią ołtarza jest mensa; w okresie wczesnochrześc. zaczęto wznosić nad ołtarzami cyborium; od VII w. wykonywano też małe przenośne ołtarze zwane portatylami; ok. XI w. pojawiła się nastawa ołtarzowa (tzw. retabulum); dla gotyku był charakterystyczny ołtarz szafiasty w formie poliptyku, w którym retabulum spoczywało na predelli, wtedy także wykształciła się ozdobna forma tabernakulum; w renesansie występowały głównie ołtarze przyścienne o nastawie stanowiącej jedno- lub kilkukondygnacjową i kilkuosiową kompozycję arch.-rzeźb., z obrazem lub rzeźbą w polu środk.; ten typ ołtarza ulegający odpowiednim przekształceniom stylowym, przetrwał do XX w.; występowały też inne typy — w renesansie ołtarze baldachimowe, w epoce późnego baroku i rokoka ołtarze niearchitektoniczne,

0    różnych formach ramowego (np. w kształcie serca) retabulum; w związku ze zmianą liturgii po Soborze Watykańskim II przywrócono prosty typ ołtarza w formie stołu, za którym stojący kapłan jest zwrócony twarzą do wiernych; w świątyniach wschodniochrześcijańskich ołtarz jest oddzielone od nawy ikonostasem.

PREZBITERIUM [łac.<gr.], chór, część kościoła przeznaczona dla duchowieństwa, oddzielona od nawy gł., m.in. niewielkim podwyższeniem, balustradą, łukiem tęczowym, lektorium; prezbiterium bywa zamknięte półkolistą apsydą, wielobocznie lub prosto; w średniowieczu prezbiterium kościoła było przeważnie zwrócone na wsch.; wokół prezbiterium biegło często obejście z wieńcem kaplic; w prezbiterium znajduje się ołtarz gł., stalle dla kleru oraz sprzęt liturgiczny.

PRZYPORA, skarpa, pionowy element konstrukcyjny w formie filaru przyściennego o ściętym pochyło boku zewn. lub profilu uskokowym; przypora wzmacnia ściany budynku lub wolno stojącego muru oraz przenosi ciężar sklepień na grunt; podstawowy element konstrukcji systemu przyporowego.

Przypory i łuki przyporowe bazyliki Notre-Dame de Paris, (XIII w) ->

REFEKTARZ [ łac.], jadalnia w klasztorach i seminariach duchownych, często największa sala w budynku.

ROCAILLE [ franc.], muszlowy ornament, szt. piast, ornament charakterystyczny dla rokoka (od ok. 1730), o formie fantazyjnej, asymetrycznej, naśladujący kształty stylizowanych małżowin i muszli; czasem z tzw. kogucim grzebieniem lub z formą przypominającą płomienie czy zastygłe grzywacze morskie; stosowany w rzemiośle artyst., rzeźbie arch., dekoracji wnętrz.

ROTUNDA [ łac.], arch.:

1)    budowla centr. na rzucie koła, zawierająca wewnątrz zazwyczaj jedno pomieszczenie, na ogół kryte kopułą; może być otoczona na zewnątrz kolumnadą;

2)    reprezentacyjna sala na rzucie koła, zwykle kryta kopulasto; charakterystyczna zwł. dla nowoż. will

1    pałaców, podobnie jak niegdyś dla staroż. gr. monopterosów; forma rotundy jest typowa dla niewielkich kościołów przedrom. i ram., na ogół o maryjnym wezwaniu.

ROZETA [ franc. < łac.], różyca: 1) w średniow. architekturze kość. duży kolisty otwór okienny, na ogół w fasadzie lub innej ścianie szczytowej np. transeptu, wypełniony dekoracją o układzie koncentrycznym (maswerk, witraż); 2) w ornamentyce motyw stylizowanego kwiatu (pierwotnie róży) z dośrodk. układem płatków; także roślinno-kwiatowa centr. kompozycja dekorująca plafon lub sufit, najczęściej w stiuku.

Słownik terminów - historia sztuki 15

RZYGACZ (gargulec) - ozdobne zakończenie rynny dachowej , z którego woda deszczowa swobodnie spada daleko od lica muru.

Szczególnie ozdobne formy rzygaczy (fantastyczne zwierzęta, ptaki, demony, potwory, postacie ludzkie) wytworzyła gotycka architektura francuska, za której przykładem rozpowszechniły się w całej Europie, stosowane zarówno w budowlach sakralnych jak i świeckich .

Rzygacze wykonywano początkowo najczęściej w kamieniu, w czasach nowożytnych- najczęściej z blachy.

Gotycki rzygacz, katedra Św. Wita na Hradczanach, Praga