6878601306

Stach stylizowanych. Częste są za to u Kraszewskiego, Orzeszkowej i wielu pisarzy pozytywistycznych, jak choćby Walerii Morzkowskiej.

Lalka ma składnię nowocześniejszą, co zapewne wynika z silnego ciążenia wzorów potocznych. Podobnie jak przy fleksji i zapożyczeniach, Prus "utrafiał" w typy produktywne, co zapewniło jego prozie znaczną odporność na późniejsze przemiany języka. Stąd jej atrakcyjność stylistyczna dla dzisiejszego czytelnika. Twierdzenie Adama Uziembły, że rozwój swej sztuki pisarskiej zawdzięczał Sienkiewiczowi, od którego nauczył się naturalnego rytmu, prawie niedostrzegalnego,

76

pozostaje bez dowodu . Z notatek Prusa i z poprawek na rękopisie wynika, iż autorowi Lalki chodziło o konstrukcję zdania, odpowiadającą logicznemu następstwu wrażeń, przyczyn i skutków. Dla potrzeby rytmu nie poświęcał szyku.

Poprawki pokazują też, że mimo wprowadzenia do powieści ogromnej liczby potocznych frazeologizmów ("dziewczyna dobra z kośćmi", "Byłem kompletnie zapity", "wszystkim paliło się we łbach", "nasi do tego nie mają głowy" etc.), zasadniczy kierunek pracy autora nad stylem stanowi podwyższanie tonacji stylistycznej. Dotyczy to głównie narracji i wypowiedzi postaci spoza kręgu mieszczaństwa. H. Markiewicz zwrócił uwagę na poetyzmy w Lalce, które - podobnie jak komizm, ironia i paralelizm składniowy - naruszają zasadę stylu "niezauważalnego"⁷^. Wskazał przy tym na funkcjonalność tych zabiegów (pośrednie charakteryzowanie postaci). Poprawki w kierunku: od stylu niższego do wyższego wynikają z pozytywistycznej koncepcji języka literatury i estetyzują rzeczywistość, a przy tym "stosują się do reszty dzieła". Rozmyślając o teorii Darwina Wokulski twierdzi: "Gdyby człowieka nie hamował wstręt do śmierci, ten najmędrszy zwierz nie dźwigałby kajdan życia". Najpierw było tu "nie zaludniłby ziemi", całkiem naturalne w kontekście tej teorii. Wtedy jednak byłoby to czysto naukowe rozumowanie, zaś bohater w tej sce-

37