6878601786

Amerykanów i przyczynił się do poprawy jakości życia społeczności liczącej 54 min. obywateli odbiegających od normy zdrowotnej⁴ (21% stanu ludności) była ustawa o Amerykanach z niepełnosprawnościami, znana pod akronimem ADA (The Americans with Disability Act). Ustawa zawiera rozwiązania wykraczające daleko poza kontynent amerykański. Stanowi impuls dla nowoczesnego i skutecznego prawodawstwa w takich krajach jak: Kanada, Australia, Wielka Brytania, Niemcy, Szwecja, Norwegia.

Jest rzeczą oczywistą, że biblioteki różnych sieci, jako instytucje użyteczności publicznej, „odgrywają - jak to zauważyła Rhea Rubin, ze specjalistycznego zespołu ADA - katalityczną rolę w życiu ludzi z niesprawnościami poprzez stwarzanie im pełnych możliwości uczestnictwa w życiu społecznym”⁵.

Po ogłoszeniu ustawy w strukturze Stowarzyszenia Bibliotekarzy Amerykańskich uruchomiono specjalistyczną agendę do realizacji tych ustaleń, które dotyczą również i bibliotek. W styczniu tego roku Stowarzyszenie zatwierdziło jednogłośnie dokument Polityka dotyczą-ca usług bibliotecznych dla osób z niesprawnościami (Policy on Libraries Services to People with Disabilities) Jest to akt o strategicznym wręcz znaczeniu, istotny dla rozwoju współczesnego bibliotekarstwa.

Sądzę, że warto przybliżyć polskiemu bibliotekarstwu co główniejsze założenia Polityki... z dwóch chociażby powodów. Po pierwsze - zawarte w dokumencie sformułowania rzutują na koncepcję biblioteki XXI wieku, jako instytucji współuczestniczącej w tworzeniu nowoczesnego, uniwersalnego społeczeństwa

0    obliczu humanistycznym, bez jakichkolwiek rysów dyskryminowania człowieka. A trzeba zauważyć, że Sąd Najwyższy USA przychylił się do interpretacji terminu „dyskryminacja” nie tylko jako aktu czynienia czegoś negatywnego wobec danego człowieka czy grupy ludzi, lecz również uznał za dyskryminację powstrzymywanie się od pewnych pozytywnych działań Tę wykładnię przyjęto nie tylko w USA, ale i w innych krajach z uzasadnioną nadzieją. Stała się ona wyzwaniem do wielu aktów prawnych i działań wyrównujących poziom życia osób z niesprawnościami. W odniesieniu do biblioteki, oznacza to, że każdy aktualny

1    potencjalny użytkownik, bez względu na wiek, płeć, kolor skóry, stopień niepełnosprawności ma równe prawow dostępie do biblioteki, informacji, materiałów bibliotecznych, zarówno tych tradycyjnych, jak i alternatywnych, to jest przystosowanych pod względem formy i treści psychofizycznych możliwości użytkownika z określoną dysfunkcją. Po drugie - bibliotekarstwo polskie stoi u progu integracji z bibliotekarstwem krajów Unii Europejskiej i bibliotekarstwem światowym, które coraz więcej uwagi przywiązuje do usług specjalistycznych tworząc, bądź modernizując standardy lub wskazówki określające normy i zalecenia regulujące parametry czytelnictwa specjalistycznego. Są one realizowane, a często stanowią swoiste wyzwanie. Podjęcie tych wyzwań w Polsce - to nie tylko moralny ale i prawny obowiązek, który musi być wpisany w politykę rządu, lokalnych samorządów, stowarzyszeń bibliotecznych.

Wracając do Polityki..., trzeba zauważyć, że w dokumencie wyróżniono dwie formy zapisów prawnych. Jednej - nadano charakter obligatoryjny, wiążący, egzekwowany prawnie (must); drugiej zaś - charakter fakultatywny (should) wyrażany często w formie: „mocno się zaleca, aby biblioteki uczyniły wysiłek w celu...”

W dokumencie wyróżniono dziewięć rozdziałów, które można pokrótce scharakteryzować następująco:

1.    Podstawa prawna. Wprowadzenie równego dostępu do bibliotek i usług czytelniczych przez osoby z niepełnosprawnością wynika z wymienionej już ustawy o Amerykanach z niepełnosprawnościami oraz Ustawy o rehabilitacji z 1973 r. Ta ostatnia uznaje między innymi rewalidacyjno-terapeutyczne walory książki i czytelnictwa. Pierwsza zaś eliminuje dyskryminację z wielu dziedzin życia, wprowadzając dostęp do prywatnych i publicznych usług, zapewniając zatrudnienie, właściwy transport i komunikację.

2.    Usługi biblioteczne. Nie wolno (non must) dyskryminować osób z niepełnosprawnościami. Biblioteki muszą zapewnić im równy dostęp do źródeł, co oznacza: wprowadzenie wydłużonych i elastycznych terminów zwrotów wypożyczonych materiałów, przedłużonej rezerwacji, kart bibliotecznych wystawionych na pełnomocników, wypożyczanie za pośrednictwem poczty, korzystanie z usług faksu i źródeł elektronicznych, radia, stosowanie wypożyczeń do domu, korzystanie z usług wolontariuszy czytających książki w bibliotece lub pomagających w obsłudze sprzętu technicznego, zapewnienie tłumaczy języka migowego. Biblioteki powinny włączać osoby z niespraw-