8941511191

J. Papież, Pytanie o podstawy metodologiczne teorii wychowania 117

zdawać sobie sprawę z subiektywnego charakteru swojej wiedzy oraz poznania. Badając rzeczywistość społeczną (wychowawczą), powinien posługiwać się narzędziami pomiaru elastycznego, które można łatwo zmieniać, aby w badanym procesie wychowawczym dostrzegać aspekty nieprzewidziane przez niego wcześniej. W teorii wychowania edukator jest jednocześnie badaczem, obserwatorem i współtwórcą tej rzeczywistości i powinien także oczekiwać na (nie)oczekiwane skutki wychowania i być gotowy na ich badanie.

Badania jakościowe mają swoją bogatą tradycję historyczną i sięgają lat 20. i 30. XX wieku. Mam tutaj na myśli pierwsze studia socjologiczne nad życiem zbiorowości ludzkich Szkoły Chicagowskiej. Natomiast przywołując badania oświatowe, należy sięgnąć do twórczości takich myślicieli, jak: T. Adorno, W. Dilthey, J. Habermas czy E. Husserl.

Norman K. Denzin i Yvonna S. Lincoln przedstawili pięć okresów historycznych, w których najbardziej rozwinęły się badania jakościowe. Są to:

1.    Okres tradycyjny przypadał na lata 1900-1950 i wiązał się z podejściem pozytywistycznym. Na podstawie badań jakościowych badacze sporządzali sprawozdania z doświadczeń terenowych. Rozwijały się badania etnograficzne. Etnografowie badali mieszkańców Afryki i Trzeciego Świata. Według C. Geertza każda etnografia powinna uwzględniać nie tylko zachowanie, ale także jego kontekst. Termin ten odnosi autor przede wszystkim do badań z zakresu paradygmatu interpretatywnego i nazywa go opisem „gęstym”, tzn.: szczegółowym, kontekstowym, polifonicznym i wielokierunkowym¹⁶.

2.    Okres modernizmu przypadał na lata 1950-1970. Modernistyczny badacz (etnograf) prowadzący obserwację uczestniczącą ważnych procesów społecznych używał języka i retoryki dyskursu pozytywistycznego i postpozy-tywistycznego.

3.    Okres różnych paradygmatów i strategii przypadał na lata 1970-1986. Badacze posługujący się metodami jakościowymi używali różnych strategii metodologicznych. Uważali oni, że granice między naukami społecznymi (humanistycznymi) rozmywają się. Według C. Geertza skończył się złoty wiek nauk społecznych, a nadszedł okres rozmytych interpretatywnych kategorii¹⁷.

4.    Kryzys reprezentacji przypadał na lata 1986-1990. Badania stały się w tym okresie bardziej refleksyjne, a w miejsce opisów etnograficznych pojawi-

¹⁶    C. Geertz, Opis gęsty - w stronę interpretatywnej teorii kultury, przeł. S. Sikora [w:] E. Kempny, E. Nowicka (red.), Badania kultury. Elementy teorii antropologicznej, Warszawa 2003. Przykładem krytycznej analizy etnografii („edukacyjnej”) jako perspektywy badawczej (metody jakościowej) i badań w tym zakresie może być recenzowana przeze mnie praca doktorska M. Mar-cińczuk, Edukacja wspólnotowa dzieci z obszarów skrajnego ubóstwa. Studium przypadku Chikuni w Zambii, Gdańsk 2011, napisana pod kierunkiem prof. dr hab. D. Klus-Stańskiej.

¹⁷    C. Geertz, Opis gęsty..., dz. cyt.