8748916453

własnej wypowiedzi i jej korektorem. Metody, o których mowa, pozwalają otwierać uczniów także na treści wpisane w kulturę medialną.

Przedstawione wyżej sposoby kształcenia umiejętności wypowiadania się dziecka są jednocześnie postulatami skierowanymi do polonistów - organizatorów toku lekcyjnego. Wiadomo, że młody człowiek wypowiada się w określonej sytuacji lekcyjnej. Nasuwa się zatem pytanie: jaka musi być owa sytuacja, by stwarzała dogodne warunki do doskonalenia umiejętności wypowiadania się? Najlepiej, aby była ona naturalna. Należy przez to rozumieć taką sytuację, która nawiązuje do zainteresowań dziecka oraz do potrzeby podejmowania kontaktu⁸⁷. Odczucie tej potrzeby warto łączyć z tworzeniem takich możliwości lekcyjnych, by uczniowie nie wygłaszali monologów, ale ze sobą w sposób naturalny rozmawiali - co podkreśli sens wykonywanych przez nich zadań. Naturalny przebieg lekcji wpłynie zapewne korzystnie na wzajemne interakcje ucznia i nauczyciela, w których ten ostatni powinien współdziałać z dzieckiem. Niestety, najczęściej jest odwrotnie. Nauczyciel przyjmuje rolę głównego nadawcy. Zadaje uczniom mnóstwo pytań, wybiera odpowiadającego, a udzielając mu prawa głosu - sam przyjmuje rolę odbiorcy. Taka sytuacja według A. Dyduchowej ma charakter komplementarny, a nie symetryczny⁸⁸. Stanowi przeszkodę w rozwijaniu i kształceniu indywidualnych wypowiedzi uczniów w określonej sytuaqi oraz zakłóca rozwój antropocentrycz-nej myśli dydaktycznej.

Niezwykle ważne w procesie szukania dróg rozwijania kodu wypowiedzi ucznia są ćwiczenia wpływające na kształcenie kultury wyrażania uczuć i wartości⁸⁹. Ćwiczenia z „życia wzięte", tematem których jest człowiek oraz świat jego uczuć i wartości⁹⁰, nie tylko zachęcają młodych ludzi do wykorzystania swoich doświadczeń życiowych, ale prowokują ich do wypowiadania się na ten

⁸⁷    A. Wierzbicka, P. Wierzbicki, op. cit., s. 146-157.

⁸⁸    A. Dyduchowa, op. cit., s. 46.

⁸⁹    M. Dudzik, Kształtowanie kultury wyrażania uczuć i wartości w procesie nauczania języka polskiego, Wrocław 1983. W tej pracy autorka daje szczegółowy opis przeprowadzonego przez siebie eksperymentu. Badania były prowadzone w dwóch równoległych klasach szkoły średniej. Wprowadzona do klasy eksperymentalnej zmienna niezależna polegała na wykonywaniu przez uczniów ćwiczeń odwołujących się do ich doświadczeń. Chodziło tu głównie o obserwację stanów emocjonalnych ludzi z otoczenia. Ćwiczenia wyprzedzały późniejszą obserwację tych samych problemów w tekście literackim. Klasa kontrolna pozbawiona była takich ćwiczeń. Jej zadanie polegało na bezpośredniej analizie literackiej. Na temat uczniowskich umiejętności wartościowania pisali m.in.: R. Jedliński, Językowy obraz świata wartości w wypowiedziach uczniów kończących szkołę podstawową, Kraków 2000; B. Guzik, Pcrwinnościowy model języka w dyskursie edukacyjnym, Kraków 2003.

⁹⁰    Analiza wszystkich dziewięciu tomów Kształcenia językowego w szkole, pod red. M. Dudzik, pozwala zauważyć, iż w każdym z nich przedstawione są badania prowa-

36