1108720321

203

Praktyka i wiedza z zakresu...

pracy nad niewolnikami. Uważa, że głównym celem gospodarstwa rolnego jest wydajność i produktywność. W jego zaleceniach znajdujemy myśli o prowadzeniu gospodarstwa wysoce opłacalnego. Podaje rady na temat uprawy roli, nawożenia, wyposażania w narzędzia, organizacji przetwórstwa i ochrony roślin. Według niego „aby rolnictwo było rentowne, to gospodarstwa muszą być koło wielkich miast i w pobliżu dróg i spławnych rzek. Trzeba budować magazyny w oczekiwaniu na korzystniejsze cele” [Katon 2006]. Starożytni Rzymianie zwracali uwagę na obecność co najmniej trzech elementów niezbędnych do sprawnego działania. Stąd ich znane powiedzenia tres faciunt Collegium (trzej stanowią kolegium) oraz omne trinum perfectum (wszystko co złożone z trzech jest doskonałe) [Pawlak, Smoleń 2008, s. 91].

Marcus Terentius Warron z Reate (116-27 r. p.n.e.) w rozprawie Rerum rusti-carum de agri cultura libri III tres {Rzeczy wiejskie o uprawie ziemi w trzech ksiejgach) formułuje tezę, że aby wielkie gospodarstwa były skuteczne, to cała produkcja musi być towarowa (dochodowa), tzn. przeznaczona na sprzedaż. Zauważa, że aby wzbudzić zainteresowanie pracą, należy niewolnikom stworzyć lepsze warunki egzystencji, dawać obfitsze żywienie, zapewniać im lepsze ubranie oraz obdarzyć funkcją dozorcy. W traktacie Warrona można dostrzec zalążki myślenia kategoriami bilansu nakładów i wyników, jak i wytyczne w zakresie motywacji pracy [Warron 2009].

Cyceron (106-43 r. p.n.e.) w księdze O prawach podaje, że najlepszy mąż stanu powinien łączyć cechy mówcy, dowódcy wojskowego i filozofa. W tym dziele Cyceron podaje tekst praw dotyczących urzędników i ich kompetencji.

W traktacie O dobrodziejstwach Lucjusz Seneka (4-65 r. n.e.) porusza zagadnienia gospodarcze z punktu widzenia moralnego. Przez porządek społeczny rozumie wzajemne świadczenie dobrodziejstw. Lucjusz Seneka zaleca wytrwałą pracę, pilność i aktywne wykorzystywanie czasu.

Lucius Columella (4-70 r. n.e.) w dziele De re rustica libri XII (O wiejskich rzeczach, ksiąg 12) opisuje m.in. prowadzenie domu (gospodarstwa domowego) [Columella 2009], Z kolei Marek Aureliusz (121-180 r. n.e.) w Rozmyślaniach (170-180 r. n.e.) pisze o działaniu skutecznym. Twierdzi on, że należy wykonywać każdą pracę tak, jakby była ona ostatnią w życiu [Suszczyńska 2008].

Do najbardziej znanych rzymskich teoretyków sztuki wojennej należy zaliczyć greckiego filozofa Onosandera (I w. n.e.), autora Strategikos. Traktat ten był podręcznikiem, w którym Onosander przedstawił przymioty prawdziwego dowódcy: pracowitość, bystrość umysłu, umiarkowanie, trzeźwość osądu, opanowanie i spokój, oraz jego stosunek do podwładnych - ani zbyt wyrozumiały, ani zbyt surowy [Kuźniar 2006, s. 24].

Istotny wkład w praktykę organizatorską wniósł rzymski cesarz Dioklecjan (240-313 r. n.e.), który wprowadził hierarchię organizacyjną, scentralizowaną