1194638947

względu na trudności komunikacyjne, spowodowane przez barierę w postaci Karpat, oddzielających Rus Podkarpacką od reszty Ukrainy. Na korzyść Węgier przemawiała poza tym potrzeba utrzymania strategicznej granicy w Karpatach oraz przyznana przez rząd hr. Mihalya Karolyiego autonomia Rusi Podkarpackiej^{1 2 3}. W związku z dosc fantastycznym projektem czeskim w sprawie korytarza przez Węgry i Austrię łączącego CSR z Królestwem SHS. oskarżano Pragę o imperializm. ktorego analogicznym przejawem, jak oświadczono, jest dążenie do uzyskania granicy z Rumunia poprzez przyłączenie Rusi Podkarpackiej¹⁷². Opinia ta nie uzyskała jednak większego oddźwięku w pracach Konferencji.

W tym samym czasie, obecna w Paryżu delegacja sfederowanych państw ukraińskich musiała w pierwszym rzędzie zając się natarciem bolszewików nad Dnieprem oraz kwestią wysyłki Armii Hallera do Galicji Wschodniej, nie poświęciła więc zbyt dużo uwagi Rusi Podkarpackiej, choc nie zapomniała o niej. Akcja czechosłowacka w Paryżu wywołała przeciwdziałanie Ukraińców. Juz w nocie z 25 II 1919 r. wymieniono „cztery komitaty połnocno-wschodnich Węgier” jako terytorium ZURI.⁴. Dnia 51111919 r.. dzień po wysłuchaniu Benesza przez Komisję do Spraw Czechosłowackich, delegacja ukraińska wysłała do przewodniczącego Konferencji notę o następującym brzmieniu: „Dowiedzieliśmy się. ze kilka zainteresowanych państw zamierza utworzyć barierę, która rozciągnie się od północy do południa i będzie złozona z Polski. Czechosłowacji i Rumunii (oraz)Otyni.zemiędzyCzechosłowacjąaRumuniąznajdujesięczęsc ukraińskiej republiki, która dawniej należała do Węgier (a) wymienione państwa przewidują aneksję (tego) terytorium do jednego z państw, które utworzą barierę. Delegacja ukraińskiej republiki stanowczo oświadcza w imieniu swego rządu, ze naród ukraiński nigdy nie dopuści do wydzielenia tej części terytorium ukraińskiej republiki. Domagając się komitatów Maramaros. Ugocsa. Berehowo. Uzhorod. Zemplen. częsc Szcpes. rząd ukraiński wychodzi z następujących przesłanek: I) Absolutna większość całej ludności jest ukraińska. 2) Terytorium to kiedyś należało do Królestwa Halicko Włodzimierskiego. 3) Rada zwołana 21 lutego w Chuście i złozona ze 100 członków jednomyślnie zdecydowała przyłączyć się do Wielkiej Ukrainy. 4) Wojska ukraińskiej republiki juz zajęły, zgodnie z dążeniem ludności, częsc wymienionego terytorium”⁵. Nota ta nie zmieniła wszakze przychylnego dla Czechosłowacji stanowiska czołowych męzow stanu zwycięskich mocarstw zachodnich.

W tej sytuacji Zatkowycz. będąc pewnym pomyślnego rezultatu obrad paryskich. w dniu 10 III 1919 r. przyjechał dollzhorodu i rozpoczął akcję zjednywania zwolenników. Nawiązał kontakt z Awhustynem Wołoszynem - byłym naczelnikiem prowęgierskiej rady w tym mieście, obecnie reprezentującym stanowisko proczechosłowackie. Z powodu stacjonowania w niedalekim Mukaczewie koniu nistycznych oddziałów węgierskich atmosfera w mieście była napięta. Dnia 20 IV Zatkowycz wyjechał więc do Pragi z żądaniem przysłania wojska²”. Obecnosc Węgrów opozniła formalne ustanowienie na miejscu władzy CSR. co nastąpiło dopiero na początku maja. kiedy to zwołano generalny zjazd reprezentantów byłych rad z Preszowa. Uzhorodu i Chustu. Dnia 8 V1919 r. utworzyli oni w Uzho-rodzie Centralną Ruską Radę Ludową (Centralna Russka Narodna Rada). Na jej czele stanęli Awhustyn Wołoszyn. Mychajło Braszczajko i MychajłoStrypskyj. Rada jednomyślnie potwierdziła decyzję ze Scranton i uchwaliła plan Zatko-wycza w sprawie natury związków z Czechosłowacją. Rus Podkarpacka miała wejsc w jej skład jako jedno z państw sfederowanych o całkowitym samorządzie w sprawach wewnętrznych. Na określenie całej federacji użyto nawet terminu Czesko-Słowacko Ruska Republika (Czesko-slovensko-ruska republika). Mowio-no tez o granicy ze Słowacją, żądając spornych komitatów. Czternasty ostatni punkt planu gwarantował dla ..Ruskiego Państwa" prawo odwoływania się do Ligi Narodow w przypadku spraw spornych z rządem czechosłowackim. Dnia 23 V1919 r. delegacja Rady Centralnej udała się na spotkanie z Masarykiem w celu przedłożenia mu życzenia unii^{4 6}.

W dniu 8 V 1919 r.. a więc w chwili podejmowania uchwały przez Central ną Ruską Radę l.udową z Uzhorodu. sprawa Rusi Podkarpackiej, z inicjatywy A. J. Balfoura stała się przedmiotem obrad Rady Ministrów Spraw Zagranicznych Wielkich Mocarstw. Kwestia jej przynależności państwowej praktycznie niebyła dyskutowana i pozycja CSR pod tym względem pozostawała niezagrożona. Uznano, ze 400 tys. (sic!) Karpatorusinow to zbyt mało. aby mogli oni stworzyć zupełnie niepodległy organizm państwowy. Istnieje jednak, jak zauważono, konieczność

83

1

   Oautonomn Rusi Podkarpackiej w ramach Węgier patrz; P.R. Magocsi.op.cit..s. 88.93 95.

2

   PPC. I. XII. s. 275.395-404.

3

27'J SPKP.t. II. Warszawa 1%7. s. 2S0.

4

   Zgodę na zajęcie Rusi Podkarpackiej przez wojska czechosłowackie wyraził wobec Masaryka Zatkowycz w imieniu Rady Rusinów Węgierskich juz 18 XI1918 r. Masaryk spodziewał się uzyskania w ten sposob wspólnej granicy z Rosją lub Rumunią. Przedsięwzięcie to wymagało wcześniejszego zajęcia Słowacji, czemu opierali się Węgrzy (1S XI1918 r. - proklamacja rządu węgierskiego przeciw marszowi Czechow na Słowację). Ostatccznicoperacja ta została stopniowo przeprowadzona siłami krajowymi oraz przy współudziale oddziałów czechosłowackich przybyłych z Francji. K. Lewan dowski.Spruiwi ukrainslai....s. 53-54.

5

I. Borszczak. op. cii., s. 28.

6

   P. R. Magocsi. op. cit.. s. 99; R. Torzecki, Kwrsłid ukraińsku.... s. 30: N.N.. lak my mcrlwi wo skresnemo - Desidlyłittia pryiedndnnid Zakarpattia do Czcchotłowaczczyny. „Diło" 1929.103(11444). nedila I2trawnia.$. I.