1148442228

16

scalanie zespołów rozbitych i zapobiegać tego rodzaju zjawiskom, ale tylko w obrębie jednej ze służb archiwalnych³¹.

Zagrożenie dla integralności archiwów osobistych stanowią też konsekwencje trudności w rozgraniczenia materiałów archiwalnych od bibliotecznych i od muzealiów. Są one o tyle istotne, że obiekty tego samego rodzaju mogą być przez obie kategorie instytucji przejmowane zarówno na podstawie ustawy archiwalnej jak i przepisów prawa bibliotecznego i muzealnego, co powoduje że ich status prawny ulega znacznemu zróżnicowaniu. Jest to fragment szerszego problemu zachodzenia na siebie obszarów zainteresowań instytucji pamięci.

Możliwości scalania archiwów osobistych rozbitych na skutek zarekwirowania dokumentów przez organy bezpieczeństwa państwa w okresie 1939-1990 dostarczają przepisy ustawy o Instytucie Pamięci Narodowej. W myśl jej art. 34 ust. 5 na pisemny wniosek osoby, która uzyskała wgląd do dotyczących jej dokumentów znajdujących się w zasobie Instytutu, należy jej wydać znajdujące się w jego archiwum przedmioty, które w momencie utraty stanowiły jej własność lub były w jej posiadaniu. Według art. 35a ust. 4 tej ustawy uprawnienie to może wykonywać osoba najbliższa w rozumieniu art. 115 § 11 Kodeksu karnego zmarłej osoby uprawnionej.

Rozważenia wymaga jeszcze kwestia dostępu do materiałów składających się na archiwum osobiste, po ich przejęci przez podmiot inny niż jego twórca. W przypadku gdy wejdą one do państwowego zasobu archiwalnego, zastosowanie znajduje wynikająca z art. 17 zasada wolnego dostępu do archiwaliów, ograniczona jedynie trzema wyjątkami. Pierwszy stanowi zakaz udostępniania materiałów archiwalnych przed upływem 30 lat od ich wytworzenia, mający charakter względny dla wielu archiwów w świetle regulacji przepisów wykonawczych³². Drugą z przesłanek odmowy udostępnienia stanowi groźba naruszenia chronionych przez przepisy prawa interesów państwa lub obywateli, zaś trzecią stan fizyczny archiwaliów. W świetle zaprezentowanej wyżej interpretacji art. 46 w związku z art. 15 i 42 do interesujących nas archiwaliów stosuje się art. 17 w całości, choć praktyczne stosowanie

³¹    Na brak narzędzi prawnych zapewniających ochronę kolekcji jako całości będących zbiorem przedmiotów zgromadzonych i uporządkowanych według koncepcji twórcy kolekcji zwraca się uwagę na gnincie regulacji dotyczących zabytków. Jedynie poprzednio obowiązująca ustawa z dnia 15 lutego 1962 r. o ochronie dóbr kultury (Dz. U. nr 10, poz. 48, z późn. zm.) w art. 55-60 regulowała status kolekcji i zbiorów posiadających wartość artystyczną lub historyczną jako całość, niezależnie od rodzaju i wartości poszczególnych składników. Leksyfaw prawa ochrony zabytków. 100podstawowych pojęć, red. K. Zeidler, Warszawa 2010, s. 115-117.

³²    Rozporządzenie Ministra Kultury i Dziedzictwa Narodowego z dnia 29 lipca 2008 r. w sprawie określenia szczególnych wypadków i trybu wcześniejszego udostępniania materiałów archiwalnych (Dz. U. nr 156, poz. 970).