1282722138

Z WARSZTATU PALEOSLAWISTY-TŁUMACZA 151

stawowym celem stworzenia tej gramatyki było „uczynić mowę cerkiewną dla każdego mówiącego po polsku przystępną i zrozumiałą, lecz mowę, jaką w księgach cerkwi wschodniej za naszych posiadamy czasów”¹ .

Podręcznik składa się z trzech zasadniczych części, podzielonych na mniejsze partie tekstu. Część pierwsza obejmuje podstawowe zagadnienia o fonetyce i grafii języka cerkiewnosłowiańskiego; druga - jest poświęcona odrębnym częściom mowy (rzeczownikom, przymiotnikom, liczebnikom, zaimkom, czasownikom, przyimkom, przysłówkom, spójnikom i wykrzyknikom), gdzie teoretycznemu - mniej lub bardziej obszernemu - opisowi poszczególnych zagadnień towarzyszą wzory odmian (odbiegające nieco pod względem form od opisów współczesnych) i przykłady użycia konkretnych wyrazów. Część trzecia natomiast dotyczy wybranych zagadnień składniowych - związków zgody i rządu oraz szyku wyrazów. W tym miejscu zaznaczyć należy, iż gramatyka ta została napisana na podstawie ówczesnego stanu wiedzy autora nie-filologa, dlatego też z dzisiejszego punktu widzenia zawiera ona wiele nieścisłości zarówno terminologicznych, jak i metodologicznych, które wymagałyby dodatkowego komentarza. Naszym celem w tym miejscu nie jest jednak ocena merytoryczna opracowania, które z powodzeniem może stać się przedmiotem odrębnej analizy.

Spośród XX-wiecznych pomocy dydaktycznych służących nauczaniu języka (s/n)cs w szkołach wyższych pierwszą znaną (1903) i wartą odnotowania są Wykłady gramatyki języka starosłowiańskiego (starocerkiewnego) Jana Łosia w formie powielanego rękopisu w dwóch częściach. Część pierwsza pracy poświęcona jest fonetyce (przy czym punkt wyjścia do dalszych rozważań na temat konkretnych procesów fonetycznych poświadczonych w języku i opisywanych również w późniejszych opracowaniach innych autorów stanowi omówienie podstawowych zasad z zakresu antropofoniki jako nauki o powstawaniu dźwięków języka, a następnie - charakterystyka spółgłoskowego i samogłoskowego systemu prasłowiańskiego w porównaniu z systemem „praaryo-europejskiej”, jak ją nazywa Łoś, wspólnoty językowej). Część druga, poświęcona morfologii, zawiera charakterystykę języków fleksyjnych, podstawowe zagadnienia dotyczące morfologicznej budowy wyrazów i procesów absorpcyjnych zachodzących w ich obrębie oraz wybrane informacje z zakresu słowotwórstwa. Analiza wyrazów prostych prowadzi do dość obszernego wykładu o starosłowiańskich tematach w obrębie wyrazów niepochodnych i pochodnych (wzbogacanego miejscami o materiał z „praarjoeuropejskiego” (sic!)

¹⁰ Z Przedmowy (w wydaniu brak numeru strony).