130859300

84 Anna Blajer-Golębiewska, Małgorzata Zielenkiewicz

rywali (tj. do równowagi Nasha), z kolei w przypadku gier kolektywnych można analizować rynki oligopolistyczne i o wysokim poziomie koncentracji, dokonywanie fuzji na tych rynkach, zawieranie porozumień formalnych lub nieformalnych, zachowań dotyczących wspólnego ustalania cen, wielkości produkcji, podziału rynku między graczy itp.¹⁷

Teoria wyboru publicznego

W latach 70. XX w. pojęcia typowe dla ekonomii zastosowano w rozważaniu decyzji politycznych. Obecnie teoria wyboru publicznego, podobnie jak makroekonomia, wskazuje na niedoskonałości mechanizmu rynkowego w niektórych obszarach gospodarki w skali danego kraju. „Przedmiotem zainteresowania teorii wyboru publicznego jest więc demokratyczny system podejmowania decyzji w kwestiach publicznych, funkcjonowanie mechanizmów politycznych, zachowanie się pojedynczego obywatela, grup społecznych, ich rola w podejmowaniu decyzji publicznych¹⁸.”

Teoria gier w przystępny sposób wyjaśnia kwestie będące przedmiotem badań teorii wyboru publicznego. Sytuację braku wspólnego podejmowania decyzji można przedstawić na podstawie dylematu więźnia. Taka gra może zachodzić, gdy potrzebne jest wykonanie danego przedsięwzięcia, które każdy z uczestników gry jest w stanie sam wykonać, ale wspólne działanie obniża koszty np. budowa tamy, wspólnej drogi dojazdowej lub oczyszczalni na rzece, którą zatruwa kilku producentów. Uczestnicy gry niekooperacyjnej działając racjonalnie mogą wybrać rozwiązanie, które nie będzie optymalne w sensie Pareto. Analiza efektywności ekonomicznej opiera się więc nie tylko na popularnym przy badaniu gospodarki kryterium Pareto, a więc takim stanie, w którym cała gospodarka powinna odnosić korzyści¹⁹. John Nash udowodnił, że analizując decyzje podmiotów rynkowych, które nie kooperują ze sobą, można znaleźć stan - rozwiązanie zapewniające im równowagę (takich rozwiązań może być wiele). Przy braku porozumienia miedzy uczestnikami rynku nie zawsze dochodzi do osiągnięcia stanu Paretooptymalnego dla gospodarki, mimo że istnieje równowaga Nasha. Innymi słowy równowaga Nasha nie zawsze będzie stanowić optimum w sensie Pareto. Niejednokrotnie zdarza się jednak, że mechanizmy rynkowe nie pozwalają na osiągnięcie efektywności. Podstawowymi przyczynami nieefektywności według teorii wyboru publicznego mogą być efekty zewnętrzne, dobra publiczne, nieprecyzyjnie zdefiniowane prawa własności lub też działanie w warunkach niepewności lub niepełnej informacji. Powyższe sytuacje obligują państwo do wprowadzenia rozwiązań nierynkowych, takich jak dostarczanie dóbr publicznych lub dóbr społecznych.

Popularną grę tchórza można zastosować do analizy zachowań partii politycznych (np. zawierających koalicję °) lub przedsiębiorstw zawierających porozumienia. Ten podmiot, który przekona partnera, że nie ustąpi, może osiągnąć najkorzystniejszy wynik. Jednakże partner może grać w ten sam sposób i w efekcie nie dojdzie do porozumienia i obie firmy stracą. Zachowania partnerów w grze zależą od ich skłonności do ryzyka.

Istnieje wiele podejść do nieefektywności rynkowej. Laureat Nagrody Nobla Ronald Coase wykazywał, że interwencja państwa jest konieczna tylko wtedy, gdy niemożliwe będzie porozumienie i kooperacja podmiotów gospodarczych. Nieprawidłowa alokacja zasobów może wynikać tylko z braku możliwości zawarcia umowy pomiędzy podmiotami. Rozwiązanie Paretooptymalne może zostać znalezione tylko przy dokładnie wytyczonych

¹⁷    Konkurencja. Pod red. Z. Brodeckiego, Wyd. Prawnicze LexisNexis, Warszawa 2004, s. 43-45.

¹⁸    S. Owsiak. Finanse Publiczne: teoria i praktyka. PWN, Warszawa 1999, s. 71.

¹⁹    T. Mickiewicz, Teoria wyboru publicznego cz. 1. Dobra publiczne. Życie Gospodarcze nr 42 (2790), Warszawa 1993, s. 30.

²⁰    T. Mickiewicz, Teoria wyboru publicznego cz. 3. Dobra publiczne i gra tchórza. Życie Gospodarcze nr44 (2792), Warszawa 1993. s. 30.