1468550703

wydaje się pozwalać na wykorzystanie do opisu szerszych zjawisk niż działania ludzi i grup ludzkich, obaj teoretycy zajmowali się badaniem rzeczywistości społecznej w tradycyjnym sensie - czyli badaniem interakcji pomiędzy osobnikami gatunku Homo sapiens.

Podany powyżej sposób uzasadnienia formy podanej przeze mnie definicji relacji, czerpiący z klasyki socjologii, nie jest oczywiście jedynym możliwym, chociaż wydaje mi się najmocniejszym i przemawiającym także do zwolenników tradycyjnego sposobu opisu rzeczywistości społecznej. Relacje są też głównym przedmiotem zainteresowania tworzonej przez Brunona Latoura Teorii Aktora-Sieci (ANT). W przypadku tej koncepcji mówi się nawet ojej przynależności do grona teorii relacjonistycznych²⁵, czyli takich, które zakładają realne istnienie wyłącznie relacji pomiędzy bytami ((albo może lepiej aktorami, uczestnikami relacji, termin byt narzuca bowiem interpretację esencjalistyczną). W ANT:

„Wszystkie obiekty w sieci, czyli wszyscy aktorzy są (...) wyznaczani poprzez swoje relacje z innymi aktorami, co oznacza, że nie posiadają żadnych wewnętrznych, esencjonalnych własności, które ujawniając się, decydują o ich istocie. Podstawowym elementem nie jest substancja i jej własności, lecz relacja”²⁶.

Przy czym pamiętać trzeba, że relacja nie jest ani substancją myślową, ani materialną²⁷. I -oczywiście - aktorami są wszystkie działające elementy sieci, bez względu na swą formę bytową, chociaż określenie to w tym kontekście brzmi kuriozalnie.

Nakreślona przeze mnie definicja relacji pozwala na określenie tego, co dzieje się między hodowcą dojącym kolejne krowy w oborze a krowami właśnie tym terminem. Relacja nie musi być czymś nazwanym, zapisanym, ani nawet uświadomionym przez każdą ze stron biorących w niej udział. Nie musi nawet mieć formy myśli, nie jest też - co wydaje się antropologom bardziej intuicyjne - żadnym bytem fizycznym. Jeśli opisujemy przebieg przedszkolnego śniadania, to

²⁵    Por. J.Law, A. Mol, Notes on Materiality and Sociality, "The Sociological Review", nr 2,1995.

²⁶    K. Abriszewski, Poznanie, zbiorowość, polityka. Analiza Teorii Aktora-Sieci Bruno Latoura, Kraków 2008, s. 98-99.

²⁷    W trakcie dyskusji, jakie toczyły się wokół tej pracy (i za które jestem moim koleżankom i kolegom bardzo wdzięczna), to ontologiczne zastrzeżenie Latoura wydało mi się trudno przekładalne n język antropologii kulturowej. Z tego powodu za bardziej użyteczną dla moich celów uznałam teorię Webera.