1531834503

146

zentujący tzw. strukturalizm biogenetyczny w obrębie antropologii⁴⁸, ograniczają swoje analizy do relacji: mózg - wytworzone doświadczenie religijne - jednostka. Ze względu na wspólny charakter modeli neurognostycznych możliwe jest ustalenie prawidłowości i wzorców regularności w obrębie doświadczeń religijnych. Możliwe jest też prześledzenie tendencji rozwojowych symbolizacji, od prostych pobudzeń sensorycznych na poziomie biologicznym interpretowanych symbolicznie, po rozwinięcie formalnych logicznych systemów znakowych. I tak np. działania rytualne mają swe podłoże biologiczne (rytuały zwierzęce, idea ofiary), struktura rites de passage jest także wymuszona biologicznie przez istnienie w mózgu mechanizmów transformacji między jednym a drugim stanem świadomości (np. między snem a jawą, depresją a pobudzeniem itp.), co Laughlin nazywa warpem.

Symptomatyczne jest tu stanowisko autora jednej z koncepcji neurologicznego powstania fenomenu wiary religijnej, Michaela Persingera⁴⁹. Persinger wskazuje, że wraz z rozwojem młodej kory nastąpił rozwój płata skroniowego oraz przemieszczenie hi-pokampa i ciała migdałowatego (corpus amygdaloideum) do wnętrza mózgu jako części płata skroniowego. W rezultacie w tym właśnie miejscu nastąpiło silne zgęszczenie unerwienia łączącego ośrodek konfiguracji danych wyobrażeniowych (hipokamp) i ośrodek odpowiedzialny za programy walki oraz ucieczki, a także skojarzone z nimi emocje (ciało migdałowate, w którym spotykamy największe stężenie receptorów opia-towych, aktywizujących się w sytuacjach stresowych) z wyższymi funkcjami ośrodków płata czołowego. Jak pisze Persinger, razem z pojawieniem się odpowiedniego wzoru zakłóceń EEG płata skroniowego osób z padaczką pojawiają się u nich doświadczenia podobne do intensywnego doświadczenia religijnego:

„Jeden z pacjentów twierdził, że działa przez niego Bóg czy też jakaś elektryczna moc; uważał się za syna Boga. Inny utrzymywał, że Bóg czyni w nim cuda. Jeszcze inny odczuwał, że Szatan i Bóg prowadzili w nim walkę, która zakończyła się zwycięstwem Boga. Zdaniem innego, »Wszystko sprowadza się do istnienia olbrzymiego elektronicznego mózgu, który daje Bogu moc obdarzania życiem i indywidualnością« [...] Nie utrzymuję, że doświadczenia Boga są synoni-miczne z padaczką płata skroniowego. [...] Twierdzę natomiast, że doświadczenie Boga jest wyrazem prawidłowego i lepiej zorganizowanego wzorca aktywności płata skroniowego. Związane z nim krótkie perturbacje działania bywają poprzedzone przez subtelne czynniki psychologiczne, takie jak osobisty stres, utrata kogoś umiłowanego czy rozterki związane z nieuchronnością śmierci”⁵⁰.

Płat skroniowy jest, w myśl teorii Persingera, odpowiedzialny za wystąpienie efektu numinotycznego, który, jak pisze Wierciński, polega na jednoczesnym „wzbudzeniu napędów strachu i eksploracji, w skojarzeniu z poczuciem sensu istnienia i ewentualnie cal Imlications of Biogenetic Structural Theory [w:] Anthropology of Religion..., red. S.D. Głazier, s. 471^188.

⁴⁸    C.D. Laughlin & E.G. d ’ A q u i 1 i, Biogenetic Structuralism, New York 1974; C.D. Laughlin, J. M c M a n u s, E.G. d ’ A q u i 1 i, Brain, Symbol and Experience; Toward a Neurophenomenology of Con-sciousness, New York 1990. Główne tezy strukturalizmu biogenetycznego opisuje T. Sikora, Użycie substancji halucynogennych a religia; perspektywy badawcze na przykładzie zagadnień rytuału i symbolizacji, Kraków 1999.

⁴⁹    M. P e r s i n g e r, Neuropsychological Bases ofGod Beliefs, New York 1987, omówienie za: T. S i k o r a, Użycie substancji halucynogennych a religia..., s. 182-189.

⁵⁰    M. Persinger, Neuropsychological..., s. 19-20.