1933502098

Ale migotliwość znaczeń sugeruje także z pozoru banalny tytuł tej mikropowieści -Omyłka. Frapujący tytuł jest przecież pierwszym sygnałem, jaki otrzymuje czytelnik jeszcze przed rozpoczęciem właściwej lektury tekstu. To właśnie Omyłka, czyli założenie istnienia jakiegoś błędu w tekście wyrażone jest w ten sposób explicite, zalecając odbiorcy czujność

1    ostrożność w odczytywaniu wymowy utworu. Stanowią one nieodzowny składnik lektury, ponieważ ta mikropowieść - jak rzadko która nowela Prusa - kusi pułapkami interpretacyjnymi. Dotyczą one głównie biografii samego autora. Kwestię tę rozważa Krystyna Toka-rzówna i w pewnym momencie stwierdza:

Słowo zdrajca, które padło pod adresem pisarza, pokryło się z pierwotnym tytułem opowiadania i spięło metaforyczną klamrą jego genezę, tekst i następstwa, stawiając raz jeszcze autora w pozycji oskarżonego Starego człowieka zza olszyny. Raz jeszcze... Omyłka bowiem jest utworem o wyjątkowo dużym ładunku autobiograficznym zarówno w sferze idei, jak i poszczególnych realiów.²

Wtajemniczenie w życie

Specyfika lektury tego tekstu wydaje się znacząca, gdyż Prus, obok głównego nurtu tematycznego utworu, w centrum noweli stawia jej bohatera - około siedmioletniego chłopca, Antosia. Elżbieta Lubczyńska-Jeziorna przedstawia ten problem jednoznacznie:

W noweli Omyłka narrator akcentuje wyraźnie perspektywę czasową, ale opowiadając o dawnych wydarzeniach, zachowuje mentalność dziecka i z jego punktu widzenia mówi o świecie i zdarzeniach, które pamięta.³

Mimo obecności ważkich wydarzeń polityczno-społecznych stanowiących fascynujące tło, ale i materię odnarratorskich zwierzeń, Prus zaprasza czytelnika do obserwowania niełatwego procesu wtajemniczania w życie.

Podmiotem podlegającym przekształceniom w trakcie życia jest sam chłopiec, boha-ter-narrator, który mozolnie uczy się żyć w świecie pełnym niejednoznaczności czytelnych tylko dla skażonych ich oparami dorosłych. Jego emocje i odruchy - w porównaniu do ich ocen rzeczywistości - są nieskomplikowane i niejako instynktowne, bo pozbawione wpływu stosunków towarzyskich czy wiedzy o przeszłości. Oceny, jakie formułuje bohater względem świata (jest ich zresztą w tekście niewiele), mają również charakter emocjonalny, ponieważ chłopiec ma raczej tendencję do rejestrowania faktów lub niewiedzy o nich niż do racjonalnego ustosunkowywania się względem wydarzeń.

179

²    K. Tokarzówna, Autobiograficzne tlo i realia „Omyłki " Bolesława Prusa, |w:] Prace o literaturze i teatrze ofiarowane Zygmuntowi Szweykowskiemu, pod red. S. Furmanika, Wrocław 1966, s. 154.

³    E. Lubczyńska-Jeziorna, Gatunki literackie w twórczości Bolesława Prusa. Wrocław 2007, s. 79.

XXI