1999020287

(17) Z MORFOLOGII DOLINY SANU 123

Stosunek formy do materiału jest szczególnie ważny w odniesieniu do poziomów, pozbawionych zazwyczaj śladów akumulacji rzecznej, jest on w tym wypadku prawie jedynym kryterium dla określenia charakteru i genezy takiego poziomu (strukturalny czy destrukcyjny). Porównanie mapy hipsometrycznej (szczególnie okolic Sanoka) z mapą tektoniczną nasuwać może przypuszczenie bezpośredniego związku kul-minacyj orograficznych z tektonicznymi a co za tym idzie przyjęcie bardzo małego odkształcenia sfałdowanych Karpat od czasu ich wynurzenia („morfologia odpowiada tektonice a krajobraz mało odkształcony od pierwotnego”, 4). Jest to jednak nieporozumienie, możemy je wyjaśnić porównaniem mapy tektonicznej z mapą odporności skał. Prawie wszystkie siodła (za wyjątkiem na pd.-zach. od Sanoka) są zbudowane z warstw najbardziej odpornych (kreda śląska, warstwy inocera-mowe w jądrach antyklin), to też siodła jedynie w związku z materiałem skalnym reprezentują kulminacje orograficzne. Nie jest to jednak zjawiskiem powszechnym, ogólnym, albowiem obok kulminacyj orograficznych, związanych z odpornością materiału w antyklinach, znajdują się liczne pasma i wzniesienia, utworzone w odpornych względnie średnio odpornych warstwach, wypełniających synkliny. Poza tym w pn. części tego obszaru (na pn. od Mrzygłodu, 19) została stwierdzona inwersja rzeźby — dowód daleko posuniętego odkształcenia krajobrazu pierwotnego.

2. Stosunek do tektoniki. Tarasy i poziomy ścinają w tej części dorzecza Sanu wszystkie jednostki tektoniczne, co również jest dowodem ich charakteru destrukcyjnego.

W rozdziale tym przystępujemy też do najważniejszego zagadnienia a mianowicie do określenia charakteru i przebiegu plioceńskich ruchów górotwórczych na podstawie przebiegu tarasów i poziomów destrukcyjnych. W założeniu należy przyjąć dla Karpat albo ruchy górotwórcze wielkopromienne, albo małopromienne. W wypadku ruchów małopromiennych wywołałyby one oddźwięk starszych, fliszowych elementów' tektonicznych; siodła uległyby ściśnięciu i podniesieniu, łęki przy skróceniu cięciwy obniżeniu (Nowak 13), nastąpiłoby zatem zwiększenie amplitudy między siodłami a łękami.

Przyjmując hipotetycznie możliwość istnienia małopromiennych ruchów górotwórczych w pliocenie, zwrócono przede wszystkim uwagę na stosunek tarasów zboczowych, wyciętych w odcinkach antykli-nalnych do tarasów, wyciętych w odcinkach synklinalnych.

Tarasy zboczowe w dolinie Sanu nie występują w postaci ciągłej ale, jak już wyżej wspomniano, zachowały się one w postaci fragmentów, niekiedy oddalonych od siebie. W związku z tym zachodziła oba-