2091575849

39

WPROWADZANIE MODELU MEDIÓW PUBLICZNYCH W POLSCE

stąpienia starych mechanizmów zarządzania bardziej demokratycznymi. Oznaczać to jednak miało jedynie zmianę w sposobie, w jaki dominująca klasa społeczna zapewniła sobie kontynuację swej władzy nad społeczeństwem. Rewolucja polityczna nie oznaczała więc rewolucji społecznej. W odniesieniu do mediów koncepcja ta oznacza, ze znajdujący się we władaniu państwa system medialny działa bez znaczących zmian strukturalnych i personalnych. Elita biurokratyczna, składająca się z członków nomenklatury, nadal utrzymuje kontrolę nad nadawaniem, pojawia się jednak dzięki mechanizmom demokratycznym większy stopień konkurencji między elitami znajdującymi się u władzy. Wnioskiem C. Sparksa i A. Reading z zastosowania tych teorii do analizy przemian w Europie Środkowej w pierwszej połowie lat dziewięćdziesiątych było stwierdzenie, że systemy telewizyjne przetrwały rok 1989 bez większych zmian¹. W najnowszej książce Sparks i Reading Communism, Capitalism and the Media autorzy ci zwracają jednak uwagę na konieczność rozróżnienia przekształceń, które dokonały się w prasie i mediach elektronicznych. Podtrzymują przy tym tezę, że w mediach elektronicznych utrzymały się podstawowe cechy wcześniejszego systemu².

Trzecim z ujęć teoretycznych, przydatnych do analizy przemian w systemach medialnych w Europie Środkowej i wzajemnych zależności między mediami a polityką jest haberma-sowska koncepcja sfery publicznej, rozumiana jako domena życia społecznego, w której formuje się opinia publiczna. To ujęcie jest także najbardziej przydatne do analizy sytuacji mediów publicznych. Zgodnie z teorią sfery publicznej dostęp doń mają praktycznie wszyscy obywatele. Jej pewna część jest konstytuowana już w każdej konwersacji, w której osoby prywatne spotykają się i tworzą publiczność. Popularność tej koncepcji w ujęciach zachodnioeuropejskich, anglojęzycznych autorów, zajmujących się transformacją mediów m.in.

w Europie Środkowej, wynika z faktu, iż mimo dość dobrej znajomości obszernych frag-

• •

mentów fundamentalnego dzieła Habermasa Strukturwandel der Offentlichkeit, opublikowanego w Niemczech w 1962 r., dopiero jego wydanie w angielskim tłumaczeniu rozbudziło szerszą dyskusję nad możliwością zastosowania tej koncepcji do analizy kształtowania się społeczeństwa obywatelskiego w Europie Środkowej. Koncepcja Habermasa pokazała zwłaszcza mechanizmy powstawania debaty publicznej i jej znaczenie dla społeczeństwa obywatelskiego. Między innymi ta kwestia zaważyła na popularności koncepcji Habermasa i jej zastosowaniu do analizy przemian w mediach. Także pojecie Języka sfery publicznej” i znaczenia mediów publicznych dla jego rozwoju są przydatnym fragmentem habermasow-skiej analizy. Model mediów publicznych (obywatelskich) jest także wspierany przez kon-cepcję sfery publicznej, zgodnie z którą dialog społeczny trwa i rozwija się tym silniej, im bardziej niezależne są media, znajdujące się jednak pod kontrolą organów reprezentatywnych. Zgodnie z tą perspektywą zapewnienie realizacji kolektywnych potrzeb wymaga kolektywnych rozwiązań. Należy przy tym wskazać na słabości teorii sfery publicznej. Po pierwsze, teoria ta oparta jest na analizie tzw. burżuazyjnej sfery publicznej i poprzez to odwołuje się do doświadczeń państw zachodnioeuropejskich. Po drugie, pomija zjawisko tzw. plebejskiej sfery publicznej oraz, na co zwrócili uwagę przedstawiciele nurtu gender studies w naukach społecznych, pomija całkowicie rolę kobiet w tworzeniu sfery publicznej, pomija więc kategorię „kobiecej” sfery publicznej. Niemniej jednak wskazane przez Habermasa znaczenie debaty publicznej dla kształtowania mechanizmów demokratycznych jest ujęciem

1

P. Pavlik, P. Shields, Toward an Explanation ofTelevision Brocidcast Restructuring in the Czech Republic. „Euro-pcan Journal of Communication" Vol. 14(1999), no 4, s. 489-491.

2

C. Sparks, A. Reading, Communism, Capitalism and the Mass Media, London 1998, s. 104-106.