2091575845

37

WPROWADZANIE MODELU MEDIÓW PUBLICZNYCH W POLSCE

-    publiczność - obywateli (tak rozumiana publiczność jest (potencjalnie) aktywnym podmiotem działania mediów publicznych, a nie ich biernym odbiorcą),

-    reprezentantów publiczności, polityków, posłów i senatorów oraz osoby delegowane przez instytucje publiczne do zarządzania mediami lub nadzorowania ich,

-    władzę wykonawczą,

-    dziennikarzy.

Podstawowym czynnikiem kształtującym obecnie sytuację mediów publicznych we wszystkich państwach europejskich jest konflikt między misją publiczną a komercjalizacją. W 1991 r. problem ten sygnalizował Peter A. Bruck w „Przekazach i Opiniach” w całości poświęconych reformie mediów w Polsce, tytułując swój tekst symbolicznym „Bye, bye Wajda, czyli sprzeczność interesów rynku i kultury w radiu i telewizji”. Autor uznał istnienie mediów publicznych, niezależnych od nacisku gry rynkowej, za podstawowy warunek ocalenia kultury narodowej¹. Wydarzenia ostatniego roku w kulturze polskiej pokazują jednak, że mimo silnego uwarunkowania rynkowego, także dzieła Wajdy oraz on sam jest reprezentowany zarówno w mediach publicznych, jak i prywatnych.

W analizie znaczenia, jakie media mają dla zmian społecznych w Polsce ciągle brak jest satysfakcjonującego ujęcia teoretycznego. Należy wskazać na trzy podstawowe podejścia teoretyczne, dominujące w analizie zmian we wschodnioeuropejskich systemach medialnych w ostatnich dziesięciu latach:

1.    koncepcje nawiązujące do tradycyjnej typologii systemów medialnych Sieberta, Pe-tersona i Schramma,

2.    koncepcje nawiązujące do analizy procesów transformacji ze szczególnym zwróceniem uwagi na znaczenie elit,

3.    koncepcje sfery publicznej, oparte na podstawowym dziele Strukturwandel der ÓJfent-lichkeit Jurgena Habermasa i związane z nimi teorie społeczeństwa obywatelskiego.

Przed 1989 r. systemy medialne bloku wschodniego zaliczano dość powszechnie do komunistycznego modelu mediów, zgodnie z klasyczną typologią Sieberta, Petersona i Schramma. Powstał on na podstawie obserwacji rozwoju mediów i propagandy komunistycznej w Związku Radzieckim po II wojnie światowej. W modelu tym założono m.in., że własność mediów jest publiczna. Pojęcie to użyte w stosunku do byłych państw komuni-

9

stycznych jest jednak mylące. Środki przekazu w większości z nich należały bowiem do instytucji państwowych, za którymi kryła się rządząca partia komunistyczna. Bardziej uprawnione wydaje się wiec stwierdzenie, że mieliśmy w tym przypadku do czynienia z mediami państwowymi, znajdującymi się pod kontrolą i należącymi do jednej partii politycznej. Metody zarządzania mediami w tym okresie oparte były na ich całkowitej zależności od struktur partii rządzącej, polityce kadrowej sprowadzającej się do zatrudniania osób należących do partii komunistycznej lub lojalnych wobec niej, oraz różnych form cenzury od zinstytucjonalizowanej, jak w Polsce, do cenzury wewnętrznej sprawowanej przez redaktorów naczelnych na podstawie zapisów cenzorskich pochodzących z ministerstw lub wydziałów informacji i propagandy komitetów centralnych partii komunistycznych, a także autocenzury. Mechanizmy sprawowania kontroli nad działaniem mediów i treścią przekazów tego okresu były bardzo skuteczne. Po upadku systemu komunistycznego wielokrotnie zwracano uwagę,

P. A. Bruck, Bye, bye Wajda, czyli sprzeczność interesów rynku i kultury >v radiu i telewizji, „Przekazy i Opinie” 1991, r.r 1, s. 131.

i