2121401857

MODLITEWNIK KRÓLEWICZA ALEKSANDRA 91

rony, włóczni i innych narzędzi tortur Zbawiciela, który przez śmierć swą przyniósł odkupienie grzesznej ludzkości. Arma te były «ozdobą Kościoła*, «Iekami świata*, «słodyczą i żywicą* w doczesnej trwodze.

O decus ecclesie gloriosa spina, sertum regis glorie, mundi medicina, presentis angustie dulcor et resina, te laudantes hodie serves a ruina —

wołała wierszowana modlitwa XV stulecia

W związku z tym kultem stały się arma Christi ulubionym motywem sztuki średniowiecznej, zwłaszcza w XV stuleciu. Rzadko przedstawiano je bez Zbawiciela^{1 2}, zazwyczaj zaś w połączeniu z różnemi jego typami ikonograficznemi. I tak narzędzia męki widzimy sporadycznie w związku z mistyczną kompozycją, t. zw. «studnią życia* (la fontaine de vie), przedstawiającą Chrystusa na krzyżu, wychylającym się z wazy, do której ścieka krew Zbawiciela niosąca odkupienie grzesznikom³. Innej kompozycji: mszy św. Grzegorza, popularnej w XV w., towarzyszą również arma Christi, choć nie zawsze⁴. Najczęściej wszakże łączono wyobrażenia męki Pańskiej z ^Chrystusem bolesnym* (misericordia Domini), który, zanurzony do połowy w grobie, względnie stojąc pod krzyżem, wskazuje palcem na swą ranę w boku, chwyta krew w kielich, lub pokazuje rany na dłoniach ⁵.

Schemat kompozycyjny minjatury polskiej wykazuje silne pokrewieństwa z niektóremi drzeworytami niemieckiemi XV w.⁶, nie pokrywa się jednak całkowicie z żadnym z dotąd znanych zabytków tej sztuki. Być może, że na gruncie polskim przyszło do drobnych zmian kompozycyjnych. Z punktu widzenia artystycznego «Chrystus bolesny* w modlitewniku Aleksandra nie

1

Hortulus animae, Lugduni 1516, k. 65*\

2

’ Tak na pewnym drzeworycie niemieckim z lat ok. 1440—1460, M. Schmidt, Die friihesten und seltensten Denkmale des Holz-und Metall-sduuttes aus dem XIV u. XVJh., Niirnberg [18751, tabl. 43.

3

*    E. Małe, L'art religieux de la fiti du moyen-age en France, Paris 1922, 109, fig. 56.

4

E. Małe, Dań religieux, 101, fig. 50; H. Detzel, Christliche Iko-nognphie, I, fig. 184.

5

‘ Liczne opisy podaje W. L. Schreiber, Handbuch der Holz- und MttaUschnitte des XV Jh., Leipzig 1926, II, nr. 877-900 a.

6

•    Por. zwłaszcza W. L. Schreiber, Handbuch, nr. 888, 889.