2212788563

swej struktury i leksyki, natomiast w przypadku frazeologizmów wielokształtnych taka zmiana jest możliwa:

a)    frazeologizmy jednokształtne (niewariantywne):

stabilność elementów leksykalnych: spocząć na laurach, mieć muchy w nosie, łut szczęścia

stabilność aspektu: drzeć z kim koty (nie: podrzeć z kim koty)

stabilność formy czynnej lub biernej: znać się jak łyse konie (nie: być znanym jak

łyse konie)

stabilność formy słowotwórczej: ranny ptaszek (nie: ptak), psi obowiązek (nie: pieski), pieskie życie (nie: psie)

stabilność schematu syntagmatycznego: nawarzyć piwa, wyssać coś z palca stabilność określonego elementu jednostki frazeologicznej pod względem liczby: kopać pod kim dołki (nie: dołek).

b)    frazeologizmy wielokształtne (wańantywne):

zdrobnienie: zamknąć się jak ślimak w skorupie / w skorupce, jechać z kimś na jednym wozie / wózku

- zmienność sufiksów: przytrzeć komu nosa / utrzeć komu nosa

zmienność form aspektu: brać nogi za pas / wziąć nogi za pas, bywać rzadkim gościem w domu / być rzadkim gościem w domu

zmienność schematu syntaktycznego: nadszarpnąć zdrowia / zdrowie, wrzucać coś do jednego worka / w jeden worek

zmienność określonego elementu jednostki frazeologicznej pod względem liczby: diabeł wie / diabli wiedzą, wypada coś komuś z ręki / z rąk.

Wszystkie wymienione odstępstwa od swojego frazeologicznego pierwowzoru nie wpływają negatywnie na znaczenie i poprawne odczytanie treści całego związku frazeologicznego.

„Zarówno ruchomość składu leksykalnego, jak i zmienność form gramatycznych nie naruszają stabilności ich znaczeń. Wymiana komponentów utrzymuje się zwykle w granicach styczności lub podobieństwa znaczeń, np. patrzeć jak sroka w kość / gnat, coś spędza komuś sen z oczu / z powiek" (Bąba 1986: 15).

Frazeologizmy wielokształtne funkcjonują jako pary, które w określonym kontekście mogą być stosowane wymiennie, bez zmiany znaczenia całości przekazu:

-    stare o nowe znaczenie (recesywne o ekspansywne): dojść ładu z kimś <=> dojść do ładu z kimś, trzymać pierwsze skrzypce grać pierwsze skrzypce

-    neutralne znaczenie <=> znaczenie nacechowane pozytywnie lub negatywnie, kłaść coś komuś do głowy <=> do łba, patrzeć jak sroka w kość o w gnat.

35