223428078

135

Recenzje

nie dla określenia wielkiego zespołu miejskiego3. Dalej przechodzi do właściwych rozważań, analizując kolejno 6 największych konurbacji angielskich, mniejsze ko-nurbacje Anglii i Walii, osobny wreszcie rozdział napisany przez dr Catherine P. Snodgrass poświęcając konurbacjom Szkocji. A zatem zasadniczo praca składa się z charakterystyki poszczególnych zespołów, w której na plan pierwszy wysunięto: rozwój poszczególnych konurbacji. zmiany w ich podziale administracyjnym na tle przesunięć ludnościowych oraz główne elementy, za jakie uznano — komunikację, mieszkalnictwo i użytkowanie ziemi. Opracowanie oparto na bogatych zbiorach kartograficznych British Museum.

Na początek Freeman zajął się Londynem, którego obszar metropolitalny usiłowano zdefiniować już w końcu XVI wieku. Do dnia dzisiejszego zresztą zadanie to nie zostało rozwiązane ani teoretycznie przez badaczy, ani praktycznie przez władze municypalne. Utworzone w roku 1888 hrabstwo Londynu (London County Council — w skrócie LCC) objęło już od samego początku jedynie część właściwej aglomeracji. Już bowiem w latach 1901—1910 obszar ten wykazał spadek ludności z 4536 do 4521 tys., podczas gdy w tym samym czasie w strefie zewnętrznej wystąpił wzrost z 2045 do 2730 tys. Nawiasem mówiąc, proces wyludniania się samego centrum miasta (city) rozpoczął się na początku XIX stulecia, a ubytek ludności całego hrabstwa, przyspieszony wypadkami wojennymi, wyniósł w latach 1931—1951 1049 tys. W ciągu tego dwudziestolecia ludność strefy zewnętrznej wzrosła o 1179 tys.

Ten ruch odśrodkowy objął zresztą nie tylko mieszkańców, ale również przemysł. Np. w latach 1934—1938 ubyło z terenu LCC 191 fabryk, podczas gdy w strefie zewnętrznej przybyło ich 429. Nawiasem mówiąc, teren brany w tych wyliczeniach pod uwagę (okręg policyjny Londynu — Metropolitan Police District) nie obejmuje jeszcze całego obszaru zabudowanego. Zdaniem bowiem Fawcetta^{1 2} należałoby wziąć obszar w promieniu 40—50 mil od centrum — na tym obszarze skupiało się w roku 1931 10 435 tys., a w roku 1951 — 10 935 tys. osób (w okręgu policyjnym 8346 tys. w roku 1951).

Brak jednolitego zarządu, sprawowanego obecnie przez 95 jednostek samorządowych stwarza poważne trudności we właściwym zarządzaniu tym olbrzymem, skupiającym ^lU ludności kraju.

Z kolei przechodzi do analizy centralnej konurbacji West Midland s, w której w roku 1951 skupiało się 2250 tys. mieszkańców, z czego ponad 1100 tys. w Birmingham, reszta w 23 pozostałych miastach. Cechą charakterystyczną tego zespołu miejskiego jest znaczny udział nieużytków (ok. 10°/o), stosunkowo duży udział ruder i brak odpowiednich centrów sklepowo-usługowych, które w zasadzie istnieją tylko w Birmingham i Wolverhampton. Obecnie pożądane jest ograniczenie dalszego rozwoju konurbacji, niemniej jej trwały i elastyczny kompleks gospodarczy przemysłu ciężkiego i metalowego jest siłą atrakcyjną, ściągającą imigrantów.

Trzecim omawianym wielkim zespołem jest konurbacja ujścia rzeki Mersey zwane Merseyside, skupiające w roku 1951 w Liverpoolu i 12 dalszych miastach 1382 tys. Konurbacja ta, zachowująca ciągle swój portowy charakter, ma tendencje do zlania się z następną włókienniczą konurbacją Manchesteru,

1

   W nomenklaturze polskiej przyjęło się odróżniać dwa odrębne terminy określające zespół miejski — aglomerację i konurbację (por. słownik terminologiczny, zamieszczony na zakończenie pracy P. G e o r g e’a Miasto, PWN Warszawa 1956, s. 400—404). Jak już sam tytuł recenzowanej pracy na to wskazuje, Freeman rozciąga termin „conurbation” na wszelkie wielkie zespoły miejskie zarówno zhierarchizowane, jak i bardziej zrównoważone.

2

   C. B. F a w c e t t. Distribution of the Urban Population in Great Britain. „Geogr. Journal”, 79, 1932, s. 100—113.