244277089

82 Teresa Bauman

Rozumienie kompetencji badawczych

Kompetencje można rozumieć wąsko i szeroko.

W wąskim znaczeniu często utożsamiane są z mierzalnymi umiejętnościami¹, a jedną z nich jest „postępowanie według instrukcji”². Kompetencje są kategorią powstałą i funkcjonującą na gruncie dydaktyki. W dydaktyce polskiej³ bardzo upowszechnione jest rozumienie ich jako zdolności do wykonywania zadań na oczekiwanym poziomie, będącej gwarancją skutecznego działania. Zakłada się, że tak rozumiana kompetencja jest rezultatem nauczania. Jej składnikami są wiadomości i umiejętności. Kompetencjom nabytym przez uczących się nadaje się charakter hierarchiczny, co umożliwia badanie poziomu ich opanowania, a w konsekwencji, kwalifikowanie czynów jako kompetentnych bądź niekompetentnych.

Kompetencje badawcze mogą być utożsamiane z umiejętnością prowadzenia badań empirycznych rozumianą instrumentalnie: posiadający je wie, co ma zrobić i jak ma to zrobić, nie musi natomiast wiedzieć, dlaczego ma zrobić coś właśnie tak, a nie inaczej. Bycie kompetentnym w tym przypadku oznacza zdolność do poprawnego zaprojektowania, przygotowania, przeprowadzenia badań i zrelacjonowania uzyskanych wyników. Poprawnego, tzn. zgodnego z ustalonym w metodologii wzorcem. Dla początkujących badaczy nauczenie się przeprowadzania badań niewątpliwie musi rozpoczynać się od takiego właśnie postępowania, jednak czym innym jest uczenie się bycia badaczem, a czym innym samodzielne prowadzenie badań.

Szersze rozumienie kompetencji zaproponowała A. Męczkowska⁴, pokazując różne możliwe sposoby rozumienia kompetencji jako: podstawy sprawnego działania, warunku konstruowania psychospołecznej tożsamości jednostki, podstawy działania refleksyjnego, warunku dystansującego rozumienia i potencjału działania emancypacyjnego, aby wreszcie dotrzeć do kompetencji rekonstrukcyjnej, traktując ją jako najwyższy przejaw jednostkowej autonomii wyrażającej się w działaniu. Wydaje się, że aby osiągnąć tę najbardziej pożądaną postać kom-

1

   Wszelkie rozporządzenia ministerialne, a szczególnie wprowadzane w ostatnim czasie w całym szkolnictwie wyższym Krajowe Ramy Kwalifikacji w taki właśnie sposób traktują rozumienie kompetencji. Jest więc wielce prawdopodobne, że ten sposób ich rozumienia będzie traktowany przez środowisko akademickie jako jedyny poprawny.

2

   Jest to umiejętność społeczna, opisana przez M.T. Stephensa, Social Skills in the Classroom, Cedar Press, Columbus (OH) 1978.

3

   Ten sposób myślenia o kompetencji upowszechnił się w środowisku pedagogicznym m.in. dzięki przekładaniu kompetencji na język pomiaru dydaktycznego. Por. B. Niemierko, Pomiar sprawdzający w dydaktyce. Teoria i zastosowania, WSiP, Warszawa 1990.

4

   A. Męczkowska, Od świadomości nauczyciela do konstrukcji świata społecznego. Nauczycielskie koncepcje wymagań dydaktycznych a problem rekonstrukcyjnej kompetencji ucznia, Impuls, Kraków 2002.