2795179487

Wydawcy i tłumacze chętnie sięgali w pierwszym trzydziestoleciu po uznane pozycje z XIX w., nie licząc się z opinią doświadczonych psychologów, te dziecku nie zawsze odpowiada to, co zachwyca Jego rodziców.

I. PRZEKŁADY DO ROKU 1939

Jeżeli rozpocznie się przegląd od ulubionych lektur najmłodszych, to czarodziejskie baśnie Perraulta nie miały wielkiego powodzenia w Polsce, a co za tym idzie, nie figurują na razie w kompletnej edycji. Na plan pierwszy wysuwają się zbiory baśni polskich 1 niemieckich. Teksty braci Grimm i Wilhelma Hauffa były wydawane tak w oryginale w seriach lektur szkolnych, jak również w przekładzie polskim. Przekłady czy przeróbki Perraulta funkcjonujące w wieku XIX nie zostały — o ile wiadomo — wznowione przed drugą wojną. „Przewodnik Bibliograficzny" notuje w r. 1924 nazwisko Haliny Bokser, która „spolszczyła" baśń Perraulta O tym, jak pewien książę zwyciężył złą króleumę. Sądząc z tytułu, który zwięźle określa treść baśni, może to być Riąuet d la houppe (Gnyps z czubkiem według przekładu H. Januszewskiej z 1961 r.). W Muzeum Książki Dziecięcej w Warszawie autorka znalazła wydany w 1928 r. egzemplarz Księżniczki głogu W. L. Anczy-ca. „Spolszczył" on baśń w r. 1878. a ta przypomina swą treścią zarówno tekst Perraulta, jak i Dornr&schen braci Grimm. M. Carnac, nazwisko nieznane dostępnym autorce źródłom historii literatury dziecięcej napisał baśń O srebrnym pantofelku, która została wydana w Polsce dwa razy bez daty, po raz drugi pod zmodyfikowanym tytułem Zaklęty pantofelek.

Tłumacze polscy zainteresowali sdę literacką francuską baśnią romantyczną i w r. 1907 Wanda Młodnicka przypomniała opowieść Aleksandra Dumasa o Dziadku do orzechów naśladowaną z niemieckiego, wydaną po raz pierwszy w roku 1846 w „Biblioteczce malowniczej" Bobrowicza. Wydanie z r. 1907 zawiera również baśń innego romantycznego pisarza, Karola Nodiera, O Skarbie bobowym, która pod zmodyfikowanym tytułem została wznowiona w r. 1970. Jeszcze Jeden autor romantyczny znalazł się na naszej liście. Paul Musset, brat bardziej znanego poety Alfreda, napisał piękną baśń o Panu Wichrze i Pani Uletoie, którą M. Wasiłkowska przełożyła w r. 1931.

W przedwojennej Polsce współcześni autorzy francuscy piszący dla młodzieży mieli mniejsze powodzenie niż paru wielkich autorów, którzy czasem poświęcali swe pióro najmłodszym. Znana firma wydawnicza J. Mortkowicza udostępniła w 1915 r. uroczą baśń Anatola France’a o porwanej przez krasnoludki dziewczynce. Baśń w oryginale miała tytuł Abeille (Pszczółka) co na polski przełożono jako Zazulka, nie doceniając symboliki i tytułu francuskiego. Bibliografia literatury dla dzieci wydana nakładem Stowarzyszenia Bibliotekarzy Polskich podaje, że polski pierwodruk z r. 1896 nosił tytuł Liii.

Charles Vildrac, znany już polskiej młodzieży ze szkolnej lektury krótkich nowelek o ludzkiej życzliwości (Dłcouuertes wyd. Książnicy-Atlasu), napisał dla dzieci powieść o Różowej wyspie, istnym El Dorado, do którego został wysłany przez dobrego opiekuna zabiedzony chłopczyk z wielkiego miasta. Osadzona na wstępie w realiach współczesnego życia powieść rokiem seria książeczek z Jego przygodami przełożona na 15 Języków osiągnęła nakład 4 milionów egzemplarzy.

oddala się stopniowo od rzeczywistości, kreśląc bajeczny obraz dziecięcego raju na cudownej wyspie. Przekład tej — na dzisiejszy gust zbyt „cukierkowej” opowieści — ukazał się bez podania nazwiska tłumacza w r. 1936 w Krakowie. W tym samym roku wznowiono również w Krakowie drugą powieść tego samego autora Młodzi osadnicy, wydaną po raz pierwszy w r. 1930, tematycznie związaną z poprzednią.

Ulubione przez młodszych czytelników teksty, w których występują mniej lub więcej zantropomorfizowane zwierzęta, są oczywiście reprezentowane i w omawianych przekładach. Wydawcy wspomnianej powyżej „Biblioteczki szkolnej,, przy pomnieli poczytną autorkę z XIX w , Mme Pape-Carpentier, laureatkę Akademii Francuskiej. W r. 1908 ukazały się we wspomnianej serii Jej dwa opowiadania: Historia siwka i Dwa koty. W tym samym wydaniu Zofia Szymanowska nie troszcząc się o nazwisko autora zamieściła „przełożone z francuskiego" dwa inne opowiadania ze zwierzęcego światka. Były to Rodzina królików oraz Muszka i pająk.

Pozycją o wielkiej wartości poznawczej przeznaczoną dla starszej młodzieży były wydane w r. 1913 w przekładzie B. Ha-berkant Przygody świerszcza. Autor tej ciekawej opowieści, uczony z prawdziwego zdarzenia, belgijski biolog E. Candćze, potrafił w sposób popularny przemycić w interesującej fabule wiele autentycznych wiadomości z życia owadów. Stary świerszcz, spisując ludzkim obyczajem swoje rozliczne przygody. wprowadza czytelnika w brzęczący światek swych krewniaków. W książce Candćze’a ludzie nie grają żadnej roli, natomiast wydane w Toruniu w r. 1922 Pamiętniki psa G. G. Cher-ville*a są, tak modną w ubiegłym stuleciu, relacją wiernego zwierzęcia o losach ludzi, z którymi było związane Jego życie. Wspomniany tekst Jest w XX w. nieco anachroniczny w porównaniu z ukazującymi się współcześnie angielskimi i amerykańskimi opowieściami o zwierzętach.

W latach dwudziestych polska młodzież otrzymała także przekłady 4 tomów popularnych szkiców znanego entomologa francuskiego J. H. Fabre’a.

Olbrzymi postęp badań naukowych znalazł odbicie także w literaturze dla młodzieży i tu spotykamy z początkiem XX w. nazwisko wielkiego francuskiego astronoma. Camille Flammarion potrafił zniżyć się do poziomu młodych czytelników Jako popularyzator w najlepszym tego słowa znaczeniu. K. Sporzyński przetłumaczył Jedną z licznych publikacji tego typu nadając jej tytuł polski: Światy nieznane. W dwa lata później bez nazwiska autora wychodzą „spolszczone" przez anonimowego tłumacza (H. B.) Pogadanki o niebie i ziemi.

Rozwój nauki i techniki zaczyna bardziej interesować młodych chłopców od tradycyjnej tematyki powieści obyczajowej, która pozostanie ulubioną domeną dziewcząt. Powodzenie zapewnione wśród chłopców miały takie tytuły, jak T. Tissan-diera Męczennicy w imię nauki (Warszawa 1906) lub P. Linela Pierwsze pomysły wielkiego wynalazcy.

Od popularyzacji wiedzy do science fiction droga niedaleka. Rok 1929 przyniósł przekład sławnej powieści Gastona Lerou-ge’a pt. Więzień na Marsie. Czerwona planeta fascynowała mieszkańców Ziemi i w 1934 r. ukazał się przekład innej związanej z nią powieści: Podróż na Marsa A. Lari’ego.

Powieść o przygodach na ziemiach egzotycznych pociągała również polską młodzież, a literatura francuska konkurowała