STATYSTYKA OPISOWA - to dział statystyki zajmujący się metodami opisu danych
statystycznych uzyskanych podczas badania statystycznego. Celem stosowania metod statystyki
opisowej jest podsumowanie zbioru danych i wyciągnięcie pewnych podstawowych wniosków i
uogólnień na temat zbioru.
StatystykÄ™ opisowÄ… stosuje siÄ™ zazwyczaj jako pierwszy i podstawowy krok w analizie
zebranych danych.
Do technik statystyki opisowej można zaliczyć:
1. Opis tabelaryczny
Dane przedstawiane są w postaci tabel. Dla małych zbiorów danych tabele mogą prezentować
wszystkie dane, w przeciwnym przypadku tworzy się różnego rodzaju podsumowania, jak np.
szereg rozdzielczy.
Szereg rozdzielczy - Uzyskuje siÄ™ go dzielÄ…c dane statystyczne na pewne kategorie i podajÄ…c
liczebność lub częstość zbiorów danych przypadających na każdą z tych kategorii.
Jeśli cecha ma charakter ciągły, wtedy przedział wartości cechy dzieli się na przedziały
klasowe. Liczba i rozpiętości przedziałów powinny być tak dobrane, aby dawały przejrzysty obraz
rozkładu. Na ogół przyjmuje się, że liczba przedziałów powinna być większa od 5 i mniejsza od 20.
Jeśli cecha ma charakter skokowy, ale liczba możliwych wartości jest bardzo duża, wtedy
można postąpić podobnie jak w przypadku cechy o charakterze ciągłym.
2. Graficzna prezentacja wyników
Dane prezentowane są w formie graficznej. Podstawowymi narzędziami są tutaj: histogram,
wielobok liczebności i krzywa liczebności, które wykreślane są bezpośrednio na podstawie danych z
szeregu rozdzielczego; wykres pudełkowy, przedstawiający zależności pomiędzy niektórymi
statystykami pozycyjnymi; krzywa Lorenza charakteryzująca koncentrację wartości cechy.
Histogram to jeden z graficznych sposobów przedstawiania rozkładu empirycznego cechy.
Składa się z szeregu prostokątów umieszczonych na osi współrzędnych.
3. Wyznaczanie miar rozkładu
Do opisu służą miary rozkładu - różnego rodzaju wielkości obliczane na podstawie uzyskanych
danych. Interpretacja wartości tych miar dostarcza informacji na temat charakteru rozkładu cechy.
Miary można podzielić na kilka podstawowych kategorii:
·ð miary poÅ‚ożenia, np. kwantyl
w tym miary tendencji centralnej:
np. średnia arytmetyczna, średnia geometryczna, średnia harmoniczna, średnia
kwadratowa, mediana, moda
·ð miary zróżnicowania
np. odchylenie standardowe, wariancja, rozstęp, rozstęp ćwiartkowy, średnie odchylenie
bezwzględne, odchylenie ćwiartkowe, współczynnik zmienności
·ð miary asymetrii
np. współczynnik skośności, współczynnik asymetrii, trzeci moment centralny
·ð miary koncentracji
np. współczynnik Giniego, kurtoza
Asymetria rozkładu:
Współczynnik skośności przyjmuje wartość zero dla rozkładu symetrycznego, wartości
ujemne dla rozkładów o lewostronnej asymetrii (wydłużone lewe ramię rozkładu) i wartości
dodatnie dla rozkładów o prawostronnej asymetrii (wydłużone prawe ramię rozkładu).Nie ma
gwarancji, że powyższe wzory będą miały ten sam znak.
Jeśli funkcja gęstości prawdopodobieństwa (dla rozkładów ciągłych) lub funkcja masy
prawdopodobieństwa (dla rozkładów dyskretnych) po prawej stronie swojego maksimum (mody)
maleje wolniej niż po lewej stronie (rozkład ma "prawy ogon dłuższy"), to rozkład nazywamy
prawostronnie skośnym, dodatnio skośnym, prawostronnie asymetrycznym lub o prawostronnej
asymetrii. Rozkład taki ma wartość oczekiwaną (średnią) większą od mediany.
Miara rozkładu jest to liczbowa charakterystyka rozkładu cechy, dostarczająca informacji na temat
właściwości tego rozkładu.
Taką charakterystykę określa się w zależności od przedmiotu badania statystycznego jako:
·ð parametr - jeÅ›li analizowane sÄ… dane z peÅ‚nej populacji
·ð statystykÄ™ - jeÅ›li przedmiotem badania sÄ… dane z próby losowej
Miary rozkładu można podzielić na:
·ð Miary poÅ‚ożenia rozkÅ‚adu, np.:
o średnia arytmetyczna
o mediana
o kwantyl
o moda
·ð Miary zróżnicowania rozkÅ‚adu, np.:
o odchylenie standardowe
o wariancja
o średnie odchylenie bezwzględne
o współczynnik zmienności
o rozstęp
o rozstęp ćwiartkowy
o odchylenie ćwiartkowe
·ð Miary asymetrii rozkÅ‚adu
ANALIZA REGRESJI
Regresja - metoda statystyczna pozwalająca na badanie związku pomiędzy wielkościami danych i
przewidywanie na tej podstawie nieznanych wartości jednych wielkości na podstawie znanych
wartości innych.
Formalnie regresja to dowolna metoda statystyczna pozwalającą estymować warunkową
wartość oczekiwaną zmiennej losowej, zwanej zmienną objaśnianą, dla zadanych wartości innej
zmiennej lub wektora zmiennych losowych (tzw. zmiennych objaśniających).
Estymacja to dział wnioskowania statystycznego będący zbiorem metod pozwalających na
uogólnianie wyników badania próby losowej na nieznaną postać i parametry rozkładu zmiennej
losowej całej populacji oraz szacowanie błędów wynikających z tego uogólnienia. Wyrażenie
nieznana postać jest kluczem do odróżnienia estymacji od drugiego działu wnioskowania
statystycznego, jakim jest weryfikacja hipotez statystycznych, w którym najpierw stawiamy
przypuszczenia na temat rozkładu, a następnie sprawdzamy ich poprawność.
Użycie regresji w praktyce sprowadza się do dwóch faz:
·ð konstruowanie modelu - budowa tzw. modelu regresyjnego, czyli funkcji opisujÄ…cej, jak
zależy wartość oczekiwana zmiennej objaśnianej od zmiennych objaśniających. Funkcja ta
może być zadana nie tylko czystym wzorem matematycznym, ale także całym algorytmem,
np. w postaci drzewa regresyjnego, sieci neuronowej, itp.. Model konstruuje siÄ™ tak, aby jak
najlepiej pasował do danych z próby, zawierającej zarówno zmienne objaśniające, jak i
objaśniane. Mówiąc o wyliczaniu regresji ma się na myśli tę fazę.
·ð stosowanie modelu - użycie wyliczonego modelu do danych w których znamy tylko zmienne
objaśniające, w celu wyznaczenia wartości oczekiwanej zmiennej objaśnianej.
Dział statystyki zajmujący się modelami i metodami regresji zwany jest analizą regresji. Regresja, w
której występuje więcej niż jedna zmienna objaśniająca, zwana jest regresją wieloraką
W modelach parametrycznych ogólna postać modelu jest założona z góry, a celem
procedury regresji jest dobranie takich jej parametrów, które definiowałyby funkcję możliwie
dobrze odpowiadającą próbie uczącej.
Zwykle stosuje się tzw. globalne modele parametryczne, gdzie wartości współczynników są
takie same dla dowolnych wartości zmiennych objaśniających.
Regresja liniowa  w statystyce, metoda estymowania wartości oczekiwanej zmiennej przy
znanych wartościach innej zmiennej lub zmiennych . Szukana zmienna jest tradycyjnie
nazywana zmienną objaśnianą, lub zależną. Inne zmienne nazywa się zmiennymi objaśniającymi
lub niezależnymi. Zarówno zmienne objaśniane, jak i objaśniające, mogą być wielkościami
skalarnymi lub wektorami.
Regresja w ogólności to problem estymacji warunkowej wartości oczekiwanej. Regresja
liniowa jest nazywana liniową, gdyż zakładanym modelem zależności między zmiennymi zależnymi,
a niezależnymi, jest funkcja liniowa.
Dla jednej zmiennej objaśniającej zagadnienie polega na poprowadzeniu prostej
jak najlepiej dopasowanej do zbioru n punktów doświadczalnych
.
Celem dopasowania jest przede wszystkim uzyskanie ocen wartości parametrów a i b
opisujących prostą, oraz ich niepewności u(a) i u(b).
W ogólnym przypadku zadanie prowadzi do estymacji współczynników modelu statystycznego:
gdzie:
·ð to zmienna objaÅ›niana
·ð to zmienne objaÅ›niajÄ…ce
·ð to współczynniki modelu
·ð to bÅ‚Ä…d o wartoÅ›ci oczekiwanej zero
Najczęściej wykorzystuje się do tego celu klasyczną metodę najmniejszych kwadratów i jej
pochodne. Metoda ta jest najstarsza i najłatwiejsza do zastosowania, choć posiada wady (np.
niewielką odporność na elementy odstające), które udało się usunąć w innych, mniej
rozpropagowanych metodach. SÄ… to np. odporne metody statystyczne (ang. robust methods), do
których należy m.in. regresja medianowa.
ANALIZA WARIANCJI to metoda statystyczna, służąca do badania obserwacji, które zależą
od jednego lub wielu działających równocześnie czynników. Metoda ta wyjaśnia, z jakim
prawdopodobieństwem wyodrębnione czynniki mogą być powodem różnic między
obserwowanymi średnimi grupowymi. Analiza wariancji została stworzona w latach dwudziestych
przez Ronalda Fishera. Celem analizy wariancji (ANOVA) jest zazwyczaj testowanie istotności różnic
pomiędzy średnimi.
Modele analizy wariancji można podzielić na:
·ð modele jednoczynnikowe - wpÅ‚yw każdego czynnika jest rozpatrywany oddzielnie, tÄ… klasÄ…
zagadnień zajmuje się jednoczynnikowa analiza wariancji,
·ð modele wieloczynnikowe - wpÅ‚yw różnych czynników jest rozpatrywany Å‚Ä…cznie, tÄ… klasÄ…
zagadnień zajmuje się wieloczynnikowa analiza wariancji.
Według kryterium podział modeli przebiega następująco:
·ð model efektów staÅ‚ych - obserwacje sÄ… z góry podzielone na kategorie,
·ð model efektów losowych - kategorie majÄ… charakter losowy,
·ð model mieszany - część kategorii jest ustalona, a część losowa.
Jednoczynnikowa analiza wariancji jest testem statystycznym służącym do porównywania
średnich w wielu populacjach. Nazwa metody pochodzi od algorytmu postępowania przy
testowaniu układu hipotez. Całkowita wariancja (zmienność wyników) dzielona jest na część
pochodzącą z różnic między populacjami (zabiegami) oraz część pochodzącą z różnic między
wynikami wewnątrz populacji (błąd losowy).
Wyniki uzyskane metodą analizy wariancji mogą być uznane za prawdziwe, gdy spełnione są
następujące założenia:
·ð Każda populacja musi mieć rozkÅ‚ad normalny
·ð Pobrane do analizy próby sÄ… niezależne
·ð Próby pobrane z każdej populacji muszÄ… być losowymi próbami prostymi
·ð Wariancje w populacjach sÄ… równe
Testy dla wariancji  są to testy parametryczne służące do weryfikacji hipotez statystycznych
dotyczących wartości wariancji w populacji generalnej lub też do porównania wartości wariancji w
dwóch lub kilku populacjach  na podstawie znajomości wartości badanej cechy w losowej próbie
(lub w kilku próbach). Rozstrzygnięcie pytań dotyczących wariancji jest ważne m.in. dlatego, że
wiele testów służących do porównania wartości średnich w dwóch lub kilku populacjach wymaga
przyjęcia założenia o równości wariancji w tych populacjach (tak zwane założenie o jednorodności
wariancji). Ponadto wariancja może być miernikiem dokładności w procesie pomiarowym lub
produkcyjnym (zbyt duża wariancja wyników pomiaru może na przykład świadczyć o uszkodzeniu
lub rozregulowaniu aparatury lub urządzeń).
Hipotezy dotyczące wariancji testuje się zgodnie z ogólnymi zasadami testowania hipotez
statystycznych: formułujemy hipotezy, zakładamy poziom istotności  dopuszczalną wartość
błędu pierwszego rodzaju (tj. prawdopodobieństwo odrzucenia prawdziwej hipotezy zerowej) i na
podstawie danych z próby wyznaczamy wartość statystyki testowej, po czym porównujemy ją z
wartościami krytycznymi odczytanymi z tablic odpowiedniego rozkładu teoretycznego. Przy
konstrukcji wszystkich omawianych niżej testów przyjmowane jest założenie, że badane cechy
maja w populacjach generalnych rozkład normalny.
Postać stosowanej statystyki testowej zależy od kilku czynników:
o czy badamy hipotezę dotyczącą jednej, dwóch czy wielu wariancji?
o czy porównujemy próby niezależne, czy zależne (skorelowane, powiązane)?
o jaka jest liczebność próby (prób)?. Przyjmuje się na ogół (dość arbitralnie), że próba
jest duża, gdy jej liczebność przekracza 30 obserwacji (można wtedy
zakładać, że statystyki mają rozkład normalny - patrz centralne twierdzenie
graniczne). W przypadku przeciwnym - mamy do czynienia z próbami małymi.
Liczba stopni swobody, df  liczba niezależnych wyników obserwacji pomniejszona o liczbę
związków, które łączą te wyniki ze sobą.
Liczbę stopni swobody można utożsamiać z liczbą niezależnych zmiennych losowych, które
wpływają na wynik. Inną interpretacją liczby stopni swobody może być: liczba obserwacji minus
liczba parametrów estymowanych przy pomocy tych obserwacji.
Liczba stopni swobody ogranicza liczbę parametrów które mogą być estymowane przy użyciu
danej próby.
·ð JeÅ›li mamy do czynienia z jednÄ… próbkÄ… losowÄ… zawierajÄ…cÄ… n obserwacji, z której
estymujemy jeden parametr (powiedzmy, wartość oczekiwaną) to w rezultacie pozostaje
nam stopni swobody do dalszej estymacji (na przykład wariancji).
·ð W przypadku dwóch próbek o obserwacjach, zwykle musimy estymować dwie
wartości oczekiwane, a zatem pozostaje nam stopni swobody.
Wariancja to w statystyce klasyczna miara zmienności. Intuicyjnie utożsamiana ze zróżnicowaniem
zbiorowości; jest średnią arytmetyczną kwadratów odchyleń (różnic) poszczególnych wartości
cechy od wartości oczekiwanej.
Pierwiastek kwadratowy z wariancji definiujemy jako odchylenie standardowe.
Pierwiastek z estymatora nieobciążonego wariancji jest często używany jako estymator
odchylenia standardowego, jednak jest wówczas obciążony.
Odchylenie standardowe  klasyczna miara zmienności, obok średniej arytmetycznej najczęściej
stosowane pojęcie statystyczne.
Intuicyjnie rzecz ujmując, odchylenie standardowe mówi, jak szeroko wartości jakiejś
wielkości (takiej jak np. wiek, inflacja, kurs akcji itp.) są rozrzucone wokół jej średniej[1]. Im
mniejsza wartość odchylenia tym obserwacje są bardziej skupione wokół średniej.
Odchylenie standardowe jest pierwiastkiem kwadratowym z wariancji. Pojęcie odchylenia
zostało wprowadzone przez pioniera statystyki, Karla Pearsona w 1894 roku[2].
Wyróżnia się:
·ð odchylenie standardowe zmiennej losowej, bÄ™dÄ…ce wÅ‚aÅ›ciwoÅ›ciÄ… badanego zjawiska. Daje
się ono obliczyć na podstawie ścisłych informacji o rozkładzie zmiennej losowej[3]. Rozkład
ten w praktycznych badaniach nie jest zwykle znany.
·ð odchylenie standardowe w populacji, które jest liczbÄ… dajÄ…cÄ… siÄ™ obliczyć dokÅ‚adnie, jeÅ›li
znane byłyby wartości zmiennej dla wszystkich obiektów populacji; odpowiada odchyleniu
zmiennej losowej, której rozkład jest identyczny z rozkładem w populacji.
·ð odchylenie standardowe z próby, które jest oszacowaniem odchylenia standardowego w
populacji na podstawie znajomości wyłącznie części jej obiektów, czyli właśnie tzw. próby
losowej. Stosowane do tego celu wzory nazywane sÄ… estymatorami odchylenia
standardowego.
Kowariancja,  liczba określająca zależność liniową między zmiennymi losowymi X i Y.
Jeżeli między zmiennymi losowymi X i Y nie istnieje żadna zauważalna korelacja liniowa i
istnieją ich wartości oczekiwane, to kowariancja przyjmuje wartość 0 (nie musi to być prawda dla
kowariancji w próbie losowej z tych zmiennych).
Innymi słowy: zmienne losowe X i Y są niezależne, a więc
Szeregi
Szereg szczegółowy - uporządkowany ciąg wartości badanej cechy statystycznej, wartości cechy
porzÄ…dkujemy rosnÄ…co lub malejÄ…co.
Szereg rozdzielczy - stanowi zbiorowość statystyczną, podzieloną na części (klasy) według
określonej cechy z podaniem liczebności każdej z wyodrębnionych klas.
Średnia arytmetyczna nieważona
-suma odchyleń poszczególnych wartości cechy od średniej równa się zero
-Suma kwadratów odchyleń poszczególnych wartości cechy od średniej jest minimalna
-średnia arytmetyczna jest wrażliwa na skrajne wartości cechy
-średnia arytmetyczna z próby jest dobrym przybliżeniem wartości przeciętnej
ÅšredniÄ… geometrycznÄ…
Stosuje się w badaniach średniego tempa zmian zjawisk, a więc gdy zjawiska są ujmowane
dynamicznie.
MedianÄ…
Oznaczaną xmed nazywamy następującą wielkość: Pożądaną cechą mediany jest jej brak
wrażliwości na wartości odstające, czyli wartości bardzo wyraz
nie oddalone od innych i w tym
sensie zdecydowanie nietypowe dla zaobserwowanego rozkładu.
Modalna Mo (dominanta D, moda, wartość najczęstsza
Jest to wartość cechy statystycznej, która w danym rozdziale empirycznym występuje najczęściej.
Rozstęp
Jest to różnica pomiędzy wartością maksymalną, a minimalną cechy - jest miarą charakteryzującą
empiryczny obszar zmienności badanej cechy. Rozstęp nie podaje informacji o zróżnicowaniu
poszczególnych wartości cechy w zbiorowości.
Kwantyle
Definiuje się jako wartości cechy badanej zbiorowości, przedstawionej w postaci szeregu
statystycznego, które dzielą zbiorowość na określone części pod względem liczby jednostek.
dzieli zbiorowość na dwie części w ten sposób, że 25% jednostek zbiorowości ma wartości
Kwartyl
cechy niższe bądz
równe kwartylowi pierwszemu Q1, a 75% równe bądz
wyższe od tego
pierwszy Q1
kwartyla
dzieli zbiorowość na dwie równe części; połowa jednostek ma wartości cechy mniejsze
Kwartyl drugi
lub równe medianie, a połowa wartości cechy równe lub większe od Me; stąd nazwa
(mediana Me)
wartość środkowa
dzieli zbiorowość na dwie części w ten sposób, że 75% jednostek zbiorowości ma wartości
Kwartyl
cechy niższe bądz
równe kwartylowi pierwszemu Q3, a 25% równe bądz
wyższe
trzeci Q3
od tego kwartyla
np. decyl pierwszy oznacza, że 10% jednostek ma wartości cechy mniejsze bądz
równe
Decyle
od decyla pierwszego, a 90% jednostek wartości cechy równe lub większe od decyla
pierwszego
Wariancja
Jest to średnia arytmetyczna kwadratów odchyleń poszczególnych wartości cechy od średniej
arytmetycznej zbiorowości.
Odchylenie standardowe
jest to pierwiastek kwadratowy z wariancji. Stanowi miarę zróżnicowania o mianie zgodnym z
mianem badanej cechy, określa przeciętne zróżnicowanie poszczególnych wartości cechy od
średniej arytmetycznej.
Typowy obszar zmienności cechy Około 2/3 wszystkich jednostek badanej zbiorowości
statystycznej posiada wartości cechy w odległości 1 sigma ,zgodnie z regułą 3 sigma.
Współczynnik zmienności
jest ilorazem bezwzględnej miary zmienności cechy i średniej wartości tej cechy, wielkość
niemianowana, najczęściej podawana w procentach. Współczynnik zmienności stosuje się w
porównaniach zróżnicowania:
" kilku zbiorowości pod względem tej samej cechy,
" tej samej zbiorowości pod względem kilku różnych cech.
Współczynnik skośności
Jest stosowany w porównaniach, do określenia siły oraz kierunku asymetrii, liczba niemianowana,
im większa wartość tym silniejsza asymetria. W zależności od znaku współczynnika rozkład jest:
" prawostronnie (dodatnio) skośny dla dodatnich wartości współczynnika - ma dłuższy prawy
,,ogon'',
" symetryczny dla równego zero,
" lewostronnie (ujemnie) skośny dla współczynnika ujemnego - ma dłuższy lewy ,,ogon''.
Wykres skrzynkowy może obrazować zmiany rozkładu w kolejnych próbkach, jeśli dla każdej z nich
wyznaczono kwartyle (w tym medianę) i rozstęp.
Proste regresji drugiego rodzaju
Prostą regresji zmiennej losowej Y względem zmiennej losowej X nazywamy prostą o równaniu:
y = ²1 + ²2x,
którego współczynniki ²1, ²2 sÄ… tak dobrane, aby Å›rednie odchylenie kwadratowe zmiennej
losowej Y od zmiennej losowej
²1 + ²2XbyÅ‚o jak najmniejsze (ze wzglÄ™du na współczynniki ²1 i ²2)