Czynnik geograficzny w rozwoju gospodarczym
Dr Arkadiusz Kowalski
Cel działalności gospodarczej
[e-mail]
Gospodarowanie jest to oddziaływanie ludzi (H) na przyrodę (P) w celu
wytworzenia produktu (Q) :
Instytut Gospodarki Światowej
H  > P  > Q
Szkoła Główna Handlowa w Warszawie
Działalność gospodarcza jest powadzona przez ludzi świadomie:
=> jej celem jest powiększanie produktu (podejście
Ekonomia rozwoju makroekonomiczne):
Q  > max,
=>w szczególności produktu na osobę (q) (podejście
mikroekonomiczne):
Prezentacja 11
Geografia, klimat, zasoby naturalne i środowisko a wzrost
q  > max
gospodarczy w krajach rozwijających się
1
1 2
Najwcześniej pojawiło się zainteresowanie: Geograficzna (przyrodnicza) funkcja produkcji
geograficzną (przyrodniczą) granicą wzrostu gospodarczego  stąd analiza
Proces tworzenia produktu (Q) jest opisywany przez funkcję produkcji (F)
czynnika geograficznego i (przyrodniczego) w rozwoju gospodarczym
- efekt produkcyjny zale\
y od nakładów czynników wytwórczych
związkiem miedzy wzrostem liczby ludzi a powiększaniem produktu 
Q = F (czynniki wytwórcze)
stąd teorie ludnościowe.
W przypadku działalności gospodarczej rozpatrywanej z geograficznego
(przyrodniczego) punktu widzenia występują:
Z punktu widzenia podjętego tematu oba podejścia są niezbędne:
jej efekt, tj. produkt Q (całego świata albo części)
podejście makroekonomiczne - ludzie zbiorowo (nie indywidualnie)
oddziałują na przyrodę nakłady czynników wytwórczych:
podejście mikroekonomiczne - problem granicy wzrostu gospodarczego ludzka praca (H), czyli czynnik ludzki,
pojawia sie wtedy, gdy zostaje naruszony proces powiększania produktu na
przyroda (P) , czyli czynnik geograficzny,
osobę
mo\
na zatem zapisać geograficzną (przyrodniczą) funkcje produkcji:
["q/qd"0] => granica wzrostu gospodarczego
Q = F (H, P)
3 4
Determinizm geograficzny (przyrodniczy)
Czynnik geograficzny (P) dzieli sie na dwie części:
Analiza procesu tworzenia products obejmuje trzy zagadnienia:
zasoby przyrody (Z) podlegające przetwarzaniu przez człowieka w
zale\
ności produktu Q od czynnika geograficznego (P) przy pominięciu
procesie produkcji,
czynnika ludzkiego - jest to zagadnienie determinizmu geograficznego
terytorium (T) słu\
ące zamieszkiwaniu i prowadzeniu działalności
(przyrodniczego):
gospodarczej (czynnik ten jest łatwiej zmierzyć ni\
zasoby
Q = F (P)
przyrody),
względnego (wzajemnego) znaczenia czynnika ludzkiego (H) oraz
zatem: P = Z + T
geograficznego:
a geograficzną (przyrodniczą) funkcję produkcji Q = F (H, P) mo\
na H = f (P)
zapisać jako:
umiejętności wykorzystania przez czynnik ludzki czynnika geograficznego,
czego miarą jest poziom produktu na osobę (q) :
Q = F (H, Z+T)
q = f (P)
5 6
Ekonomia rozwoju 11 1
Determinizm geograficzny Determinizm geograficzny
Determinizm geograficzny to przekonanie, \
e o \
yciu społeczeństw
Pełny determinizm oraz pełen indeterminizm wyznaczają granice, w
decydują:
których mieszczą się poglądy na znaczenie czynnika geograficznego - od
poło\
enie geograficzne; bardzo istotnego do nieistotnego.
środowisko naturalne.
Względne znaczenie czynnika ludzkiego i czynnika geograficznego:
Miarą stopnia determinizmu geograficznego jest elastyczność produkcji w
Im większe jest znaczenie czynnika geograficznego, tym istotniejsze
stosunku do czynnika geograficznego:
znaczenie przypada czynnikowi ludzkiemu, i odwrotnie.
gdy elastyczność wynosi 1, jest to przypadek pełnego determinizmu -
wielkość produkcji zale\
y całkowicie od czynnika geograficznego:
Przy pełnym determinizmie geograficznym czynnik ludzki nie
odgrywa \
adnej roli, a organizacja społeczeństw jest warunkowana
determinizm, gdy E {Q(P)} = l
wyłącznie przez czynniki przyrodnicze.
- gdy elastyczność wynosi 0, jest to przypadek indeterminizmu 
czynnik geograficzny w ogóle nie wpływa na wielkość produktu
Indeterminizm oznacza, \
e społeczeństwa organizują się w celu
pozyskiwania zasobów przyrody niezale\
nie od tych zasobów.
determinizm, gdy E {Q(P)} = 0
7 8
Bariery geograficzne w ujęciu historycznym 4 regiony historyczno-geograficzne
Zmienność klimatu Ziemi: (pod kątem ewolucji czynnika geograficznego  całkowitej lub częściowej
izolacji od pozostałych części Ziemi)
" ochłodzenie klimatu w czasie zlodowaceń powodowało absorpcję
wód przez lądolody i lodowce, co wpływało na obni\
enie poziomu Europa i Azja (tzw. Stary Świat)  tradycyjnie najsilniejszy
mórz kulturowo i gospodarczo
" cieplenia klimatu powodowały topnienie lądolodów i lodowców Afryka Subsaharyjska
oraz wzrost poziomu mórz ok. 3000 pne. - osuszenie klimatu w Afryce Północnej i powstanie
Sahary, stanowiącej przez długi czas drogę nie do przebycia:
Ostatnie zlodowacenia zakończyło się ok. 8000  ne., powodując:
- izolacja od Basenu Morza Śródziemnego,
" powstanie cieśniny Beringa, która oddzieliła Amerykę od Azji 
- Nil jako główna droga komunikacji między krajami subsaharyjskimi
rozwój Ameryki przebiegał odtąd niezale\
nie od reszty świata
a śródziemnomorskimi
" rozdzielenie się Azji, Archipelagu Sundajskiego i Oceanii 
Ameryka
odizolowana i nieliczna ludność Oceanii nie mogła stworzyć
Australia i Oceania
cywilizacji rozwiniętej pod względem materialnym
9 10
GEOGRAFIA Lokalizacja względem głównych centrów ekonomicznej aktywności
Geografia jest aspektem niezmiennym jeśli chodzi o otwartość na
Ró\
nice w kosztach transportu dóbr: średni koszt transportu (jako
handel
stosunek do ogólnej wartości importu) to:
- 3,6% w USA;
Najwa\
niejszy czynnik geograficzny: odległość od morza (A.Smith
- 4,9% w Eur. Zach.;
1776 r).
- 9,8% dla wsch. Azji;
- 10,6% dla Ameryki A
ac.
- 17.4% terenów poło\
onych w odległości do 100 km od morza
- 19,5% dla Afryki Subsaharyjskiej
- 49.4% ludności zamieszkuje te tereny
Ró\
nice w kosztach transportu korelują z ró\
nicami w wielkości
- 67.6% światowego GDP wytwarza się na tych terenach
handlu i dochodzie per capita
Transport morski  najtańszy środek przemieszczania się dóbr
11 12
Ekonomia rozwoju 11 2
Zale\
ność między szerokością geograficzną a dochodami
Dostęp do handlu wyjaśnia nie tylko ró\
nice między krajami, ale te\

dysproporcje pomiędzy poszczególnymi regionami w tym samym
kraju
Przykład: CHINY
Najbogatsze państwa są poło\
one obok siebie
=> większa skłonność do wymiany między sobą, np.
- Kanada-USA,
- Australia-Nowa Zelandia,
- Japonia-Korea Pd.
13 14
KLIMAT
KLIMAT
Zró\
nicowanie dochodu i liczby ludności w zale\
ności od strefy
klimatycznej
Strefa tropikalna: 24.3% populacji, przychód na osobę wynosi
zaledwie 43% średniej światowej
Strefa umiarkowana: najbogatsza część świata, 34.9% populacji,
przychód na osobę 1.94 razy większy
Klimat wpływa na produkcję, zwłaszcza w rolnictwie (np. klimat
tropikalny bardzo niekorzystny dla rolnictwa)
Du\
a zale\
ność między strefą klimatyczną a  zdrowiem (m.in.
choroby, gł. malaria, \
ółta gorączka, śpiączka afrykańska)
Wpływ klimatu na wzrost gospodarczy przejawia się w wysiłku, jaki
człowiek musi wło\
yć w pracę
15 16
ZASOBY NATURALNE
ZASOBY NATURALNE
najwa\
niejsze: ziemia, lasy, surowce mineralne
do XIX w. \
yzna ziemia była najwa\
niejszym surowcem
XIX / XX w: posiadanie zasobów = bogactwo kraju i dobrobyt
po II wojnie światowej: relacja między posiadanymi zasobami a
wzrostem zachwiana, np.:
- kraje Zatoki Perskiej wzbogacają się dzięki ropie;
- Japonia, Belgia, Szwajcaria rozwijają się choć nie mają zasobów;
- Nigeria, Wenezuela, Ekwador i Rosja mimo zasobów pozostają biedne
ogromne zasoby surowców naturalnych = rozwój gospodarki ?
Wykorzystanie terenów w Afryce
17 18
Ekonomia rozwoju 11 3
Problemy krajów uzale\
nionych od przemysłu wydobywczego Problemy surowcowo-energetyczne
Początek lat 70: autorzy pierwszego raportu dla Klubu Rzymskiego
Korupcja
zatytułowanego  Granice wzrostu (1972 r.) dowodzili, \
e światowe
Autorytarne rządy
zasoby wielu surowców naturalnych są ograniczone i w ciągu
Nieskuteczność działań władz najbli\
szych 100 lat całkowicie się wyczerpią.
Wydatki na cele militarne
Proponowane rozwiązania
Wojny domowe
Alternatywne z
ródła energii
A
amanie praw
Recykling
człowieka
Substytuty
Dywersyfikacja z
ródeł surowcowych
Mechanizm cenowy
Instrumenty administracyjne
Ochrona środowiska
Zielona rewolucja
19
Współpraca międzynarodowa
Dostęp do wody pitnej
Problemy środowiskowe krajów rozwijających się
presja demograficzna na zasoby (głównie rolnicze)
niewłaściwe wykorzystanie zasobów wody słodkiej
zanik i degradacja wilgotnych lasów równikowych
pustynnienie (sprzyjają mu zmiany klimatyczne)
21 22
Prognoza dot. zmian w rolnictwie w następstwie zmian Głos OECD w sprawie ochrony środowiska (propozycje działań)
klimatycznych
wypromowanie koncepcji zrównowa\
onego rozwoju
kwestie ekologiczne jako priorytet w działaniach sektorów, które mają
największy wpływ na degradację środowiska
efektywniejsze wykorzystywanie zasobów oraz rozpowszechnienie
innowacji ekologicznych (EKOINNOWACJE)
współpraca między OECD a krajami rozwijającymi się
poprawa zarządzania ochroną środowiska w skali międzynarodowej
promocja spójnej polityki ochrony środowiska
 & strategie i technologie niezbędne do rozwiązania problemów środowiska
naturalnego są dostępne finansowo i mo\
liwe do zrealizowania. Ambitne
przedsięwzięcia podjęte w celu ochrony środowiska mogą doprowadzić do
zwiększenia wydajności gospodarki i ograniczenia kosztów ochrony zdrowia& 
23 24
OECD Environmental Outlook to 2030
Ekonomia rozwoju 11 4