Ekonomia rozwoju
[220140-1032]
Materiały do wykładów będą przysyłane na skrzynkę e-mail:
Dr Arkadiusz Kowalski
[e-mail]
Instytut Gospodarki Światowej
Szkoła Główna Handlowa w Warszawie
hasło: cucumber
e-mail: [e-mail]
Konsultacje: pok. 314 A, środa 13-14, czwartek 13-14
Wykład 1
Wprowadzenie  czym jest ekonomia rozwoju?
1
2
Pola badawcze ekonomii rozwoju
Ekonomia rozwoju (ang. development economics) jest dyscypliną
Analiza istoty i przyczyn
.
ekonomii, która zajmuje się rozwojem krajów rozwijających się
masowego ubóstwa oraz
Ekonomia
(developing countries).
uwarunkowań, kierunków i
pozytywna
natury procesów
rozwojowych
Czasem teoria rozwoju pojmowana bywa w sensie uniwersalnym,
dotycząc wszystkich krajów świata, niezale\
nie od poziomu ich
Analiza, doskonalenie i
zaawansowania gospodarczego (z najwy\
ej rozwiniętymi włącznie).
upowszechnianie strategii
Ekonomia
rozwoju, opracowywanych i
stosowanych przez rządy i normatywna
organizacje
międzynarodowe w krajach
ubogich
3 4
Współczesny podział ekonomii Ekonomia pozytywna
Tworzy zespół zało\
eń, które określają warunki w ramach
EKONOMIA
których teoria ma zastosowanie
Formułuje hipotezy - stwierdzenia odnoszące się do
POZYTYWNA NORMATYWNA
rzeczywistości, wyra\
ające przypuszczenie, \
e coś jest prawdziwe
Odkrywa prawa ekonomii:
Bada zale\
ność pomiędzy
Oparta jest na sądach i
danymi kategoriami
- identyfikuje zale\
ności występujące w gospodarce
ocenach, odpowiada na
ekonomicznymi, stany ,
pytanie  jak być powinno?
wielkości (bez wartościowania) - opisuje na czym polegają zale\
ności występujące w gospodarce,
odpowiada na pytania :  co Zakłada , \
e na badanie - traktuje zale\
ności występujące w gospodarce w sposób
jest? i  dlaczego tak jest?
zale\
ności ekonomicznych
obiektywny
nachodzą wartości etyczne
zmierza do stworzenia teorii
- bada charakter zale\
ności występujących w gospodarce
i moralne.
opisowo  objaśniającej
(np. przyczynowo-skutkowy lub korelacyjny - współistnienia)
Ekonomia rozwoju 1 1
Ekonomia normatywna dokonuje oceny gospodarki i proponuje
Ekonomia rozwoju jako część ekonomii instytucjonalnej
sposoby jej ulepszenia, czyli tworzy teorię polityki gospodarczej
Podejście instytucjonalne w ekonomii - pogląd o kluczowej
oraz postuluje jej wdra\
anie w praktyce:
roli instytucji w rozwoju gospodarczym
Instytucje - reguły gry kształtujące relacje pomiędzy
Teoria ekonomiczna
ró\
nymi podmiotami w procesie gospodarowania.
Instytucje nadają szczególny sens i ciągłość działaniom
człowieka oraz umo\
liwiają przewidywalność jego
zachowań
Teoria polityki gospodarczej
Polityka gospodarcza
7 8
Zało\
enia ekonomii instytucjonalnej
Zało\
enia ekonomii instytucjonalnej
1. Interdyscyplinarne i holistyczne podejście do badania
3. Połączenie pozytywnego i normatywnego podejścia do
procesów gospodarczych:
ekonomii.
Nie mo\
na odizolować ani wyjaśnić procesy gospodarcze w
oderwaniu od szerszych procesów społecznych.
Du\
y nacisk na badania empiryczne i dociekanie
Dla rozwoju ekonomii niezbędne jest korzystanie z dorobku
przyczynowych determinant procesów gospodarczych
takich dyscyplin jak: socjologia, antropologia, psychologia,
(pierwiastka pozytywnego).
teoria organizacji, politologia i prawo.
Z drugiej strony, podkreślanie znaczenia ludzkiej woli oraz
2. Zachowanie podmiotów ekonomicznych jest warunkowane
systemu wartości w sferze zachowań ekonomicznych
przez charakter istniejących instytucji i na odwrót: procesy
(pierwiastka normatywnego).
ekonomiczne wpływają na te instytucje.
Podkreślanie kreatywnego charakteru człowieka i jego
Du\
o uwagi poświęcone tworzeniu wizji idealnego
zdolność do przekształcania środowiska (w tym systemu
społeczeństwa i propozycjom globalnych reform
ekonomicznego).
społecznych.
Przypisanie du\
ej roli państwa w procesach ekonomicznych
Zało\
enia ekonomii instytucjonalnej
Państwa rozwijające się charakteryzują się następującymi
4. Ewolucyjne podejście do ekonomii i gospodarowania. cechami:
niskim przeciętnym standardem cywilizacyjnym,
Zmiany w środowisku ekonomicznym, w tym zwłaszcza
przemiany instytucji, dokonują się w sposób ewolucyjny.
niskim poziomem PKB per capita,
przewagą zatrudnionych w rolnictwie,
Główne siły dynamizujące przemiany ekonomiczne i
społeczne to gromadzenie wiedzy i jej wdra\
anie do
dualizmem ekonomicznym, technologicznym i regionalnym,
gospodarki w postaci postępu technicznego i innowacji.
silnym nierównościami społecznymi,
5. Podkreślanie znaczenia władzy, przymusu i konfliktu w
niskim poziomem oświaty, nauki i opieki zdrowotnej,
procesach ekonomicznych.
silną presją demograficzną,
wysokim bezrobociem o charakterze strukturalnym i
sezonowym
12
Ekonomia rozwoju 1 2
Państwa wysoko rozwinięte charakteryzują się z kolei
malejącą energochłonnością wszystkich dziedzin gospodarki
następującymi cechami:
w eksporcie dominacją towarów o wysokim stopniu
rozwojem gałęzi przemysłu zaawansowanych technologii
przetwarzania
du\
ym dochodem narodowym i mała inflacją
du\
ym udziałem usług i handlu zagranicznego w tworzeniu
wysokim standardem \
ycia ludności
PKB
postępującym procesem starzenia się społeczeństwa
tworzeniem nadwy\
ek kapitałowych i eksportem kapitałów
dominacją III sektora w strukturze zatrudnienia ludności
wysokim udziałem roślin przemysłowych oraz owoców i
rozwiniętymi procesami urbanizacyjnymi warzyw w produkcji roślinnej
wysokim udziałem dóbr trwałego u\
ytku w strukturze
wysokim udziałem produkcji zwierzęcej w produkcji rolniczej
konsumpcji
ogółem;
dobrze rozwiniętą infrastrukturą techniczną
wzrastającą towarowością produkcji rolnej i wysoką kulturą
dobrze rozwiniętymi usługami
rolną
13 14
Czym jest ubóstwo (1/2)
Dystrybucja populacji i dochodów w świecie, 2002 r.
Wraz z rozwojem społeczno-gospodarczym rozszerzeniu
ulega zakres potrzeb, które są zaspokajane w ramach
minimalnego koszyka dóbr i usług.
Pierwotnie jako ubóstwo definiowano brak środków do ich
zaspokajania (basic needs approach)
Współcześnie ubóstwo rozumiane jest jako brak mo\
liwości i
ograniczenie wyborów, które uniemo\
liwiają korzystanie w
pełni z wszystkich przywilejów społecznych (capabilities
approach)
15 16
PKB per capita w 20 najubo\
szych i 20 najbogatszych państwach w
Czym jest ubóstwo (2/2)
latach 1960 1962 i 2000 2002 (w USD, ceny stałe z 1995 r.)
W ujęciu względnym definiowanie ubóstwa opiera się na
odniesieniu poziomu zaspokojenia potrzeb jednostki
(gospodarstwa domowego) do poziomu zaspokojenia potrzeb
innych jednostek w danym społeczeństwie.
Ubóstwo w tym przypadku nie oznacza braku mo\
liwości
prze\
ycia, ale brak mo\
liwości uczestniczenia w normalnym
\
yciu przyjętym w danej społeczności.
17 18
Ekonomia rozwoju 1 3
Średnie dochody PNB (GNI) per capita w 2005 r. w USD
W długim okresie obserwowane jest stałe powiększanie
się relacji dochodowych w świecie.
Stosunek dochodów 20 najbogatszych krajów do
dochodów 20 państw najbiedniejszych wynosił
- latach 1960 1962 jak 54:1
- w latach 2000 2002 relacja ta wynosiła 121:1
19 20
Nieprawidłowości funkcjonowania sfer produkcji i podziału w Nieprawidłowości funkcjonowania sfer produkcji i podziału w
krajach rozwijających się (2/2)
krajach rozwijających się (1/2)
niekorzystne długookresowe tendencje kształtowania się cen
monokulturowy charakter gospodarek
surowców i produktów rolnych na rynkach światowych
brak lub niedostatek krajowych czynników produkcji
ograniczony dostęp do rynków zbytu w krajach rozwiniętych
(w sensie ilościowym i jakościowym)
gospodarczo
niski poziom oszczędności wewnętrznych
stosowanie przez rządy krajów rozwiniętych dotacji
produkcyjnych, zwłaszcza w sektorze rolniczym
błędny dobór technik wytwarzania
niewystarczający napływ inwestycyjnego kapitału
niski poziom wydajności pracy
zagranicznego i niekorzystna struktura sektorowa inwestycji
brak lub niedorozwój infrastruktury
zagranicznych
błędnie prowadzona polityka makroekonomiczna
doraz
ny charakter zagranicznej pomocy rozwojowej
rabunkowa gospodarka rolna i surowcowa
nietrafność diagnoz i programów naprawczych narzucanych
przez międzynarodowe organizacje gospodarcze (Bank
biurokratyzacja i korupcja systemu państwowego
21 Światowy, Międzynarodowy Fundusz Walutowy) 22
niska konkurencyjność wewnętrzna i zewnętrzna
Systematyka krajów według PNB (GNI) per capita
Kraje rozwijające się nale\
ą zazwyczaj do dwóch pierwszych
stosowana przez Bank Światowy
grup dochodowych.
kraje o niskim dochodzie (ang. low-income economies): W grupie trzeciej klasyfikowane są nieliczne KRS oraz większość
53 państwa, w których dochód na osobę w 2005 r. nie państw, które określane są jako transformujące się (m.in. Polska)
przekraczał 875 USD
Grupa czwarta składa się z najbogatszych państw świata (w tym
członków OECD i państw arabskich eksportujących ropę
kraje o nisko-średnim dochodzie (lower-middle-income economies):
naftową) oraz niewielkich państw specjalizujących się w
55 państw o dochodach od 876 do 3465 USD na osobę
usługach (głównie finansowych i turystycznych)
kraje o wysoko-średnim dochodzie (ang. upper-middle-income
economies): 41 państw o dochodach w granicach od 3466 do 10
Kryterium granicy ubóstwa absolutnego (skrajnego)
725 USD
stosowane przez Bank Światowy: 1 USD na osobę dziennie.
Z szacunków Banku wynika, i\
w 2001 r. łączna populacja \
yjąca
kraje o wysokich dochodach (ang. high-income economies):
23 24
poni\
ej tego progu liczyła około 1,2 mld.
60 państw o dochodzie od 10 726 USD na osobę rocznie.
Ekonomia rozwoju 1 4
Udział osób \
yjących za mniej ni\
1 USD dziennie w Dysproporcje w wewnętrznym podziale dochodów w
populacji w latach 1990, 1999, 2004 (w %) wybranych krajach rozwijających się
25 26
Dystrybucja dochodów w świecie, USD, 2002 Dystrybucja dochodów w świecie, USD PPP, 2002
27 28
Populacja i dochody na świecie od 5000 r. pne. do 2000 r. AD
Powody poszukiwań nowych teorii rozwoju krajów rozwijających się:
9000 9000
8000 8000 kraje rozwijające się ró\
nią się zasadniczo od krajów wysoko
7000 7000
rozwiniętych
6000 6000
5000 5000
małe efekty stosowania tradycyjnych teorii rozwoju
4000 4000
gospodarczego w krajach rozwijających się
3000 3000
2000 2000
teorie tradycyjne  w odniesieniu do tej grupy krajów
1000 1000
0 0
rozwijających się  były oparte na błędnych przesłankach
-5000 -1000 1 1000 1500 1800 1900 1950 1975 2000
Rok
niebezpieczeństwo światowej  eksplozji demograficznej ,
Populacja PKB per capita
kryzysu \
ywnościowego i wyczerpania się zasobów
Rok -5000 -1000 1 1000 1500 1800 1900 1950 1975 2000 naturalnych
Popu
1625 2515 4080 6120
5 50 170 265 425 900
lacja
sukces Planu Marshalla inspiracją do podjęcia
PKB
850 2030 4640 8175
130 160 135 165 175 250
międzynarodowych działań na rzecz przyśpieszenia rozwoju
per
capita
29 30
krajów rozwijających się.
Ekonomia rozwoju 1 5
$
PKB per capita
Populacja (w tys.)
Ekonomia rozwoju jako oddzielna dyscyplina naukowa powstała w
Do połowy lat 70-tych w ekonomii rozwoju dominowały
latach 50-ch XX wieku.
następujące kierunki badawcze:
1) nawiązujące do dorobku ekonomii neoklasycznej modele
Ekonomia rozwoju była teorią polityki gospodarczej krajów
wzrostu kumulatywnego i ortodoksyjne teorie rozwoju
rozwijających się, która badała uwarunkowania tych krajów oraz
(akcentujące kluczową rolę niedoboru kapitału, wykorzystania
proponowała ró\
ne strategie rozwojowe.
nadwy\
ek siły roboczej, wyboru technik produkcji i metod
industrializacji),
W ciągu ponad 50 lat ekonomia rozwoju próbowała znalez
ć
najskuteczniejsze modele i teorie rozwoju gospodarek państw
2) opisowe teorie modernizacji (o rodowodzie socjologicznym),
średnio i słabo rozwiniętych.
3) powiązane z keynesizmem strukturalne teorie rozwoju,
Przez długi czas największe znaczenie przypisywano rozwojowi
4) radykalne i marksistowskie teorie rozwoju gospodarczo-
przemysłu (zwłaszcza cię\
kiego) - głównym celem było więc
społecznego
uprzemysłowienie krajów, co doprowadziło do pewnego
zaniedbania rolnictwa.
31 32
W latach osiemdziesiątych XX wieku ekonomia rozwoju Większego znaczenia nabrały liberalne koncepcje rozwojowe,
prze\
yła kryzys, gdy\
okazało się, \
e nie osiągnięto: według których do wprowadzenia krajów rozwijających się na
ście\
kę trwałego rozwoju gospodarczego konieczne było
widocznego rozwoju gospodarczego
spełnienie następujących warunków:
postępu w sferze dobrobytu społecznego w krajach
wzrost gospodarczy powinien być ściśle skorelowany z
rozwijających się
otwarciem gospodarki narodowej na zewnątrz,
 efektu skapywania bogactwa na kraje biedne.
optymalna alokacja zasobów jest mo\
liwa tylko w warunkach
rynku światowego poddanego presji konkurencyjnej,
rozwój będzie tym szybszy, im bardziej będzie on społecznie
akceptowany.
33 34
ICT: liczba telefonów kom. na 100 mieszkańców
Nowe zjawiska we współczesnej gospodarce światowej:
procesy globalizacji, integracji gospodarczej i upowszechnienie
technik informacyjno-komunikacyjnych (ICT)
ekspansja inwestycji korporacji transnarodowych,
seria kryzysów finansowych i kryzys zadłu\
enia zagranicznego,
wzrost popularności ekonomii instytucjonalnej (poglądów o
kluczowej roli instytucji w rozwoju gospodarczym).
35 36
Ekonomia rozwoju 1 6
W ostatnich latach wyłonił się nowy paradygmat rozwoju, który
Zadłu\
enie zagraniczne jako % PNB w 1997 r.
stawia następujące warunki dla krajów rozwijających się (R.Piasecki,
2007):
podstawowe środowisko gospodarcze powinno sprzyjać w
dłu\
szym okresie inwestycjom,
strategie rozwoju muszą uwzględniać specyfikę kraju (country-
specific development),
gospodarka powinna charakteryzować się du\
ą wra\
liwością na
bodz
ce rynkowe,
kapitał ludzki musi uzupełniać kapitał fizyczny,
szybki przepływ i absorpcja informacji w szybko zmieniającym
się świecie sprawiają, \
e podstawową rolę odgrywają zgodnie
reagujące na bodz
ce instytucje i mechanizmy,
tam, gdzie występują niedoskonałości rynku, interwencyjne
37 38
działania państwa powinny być  przyjazne rynkowi .
Reformy z lat 80 XX wieku: liberalizacja polityki handlowej
Z. Kozak twierdzi, \
e obserwując ewolucję paradygmatów
ekonomii rozwoju widoczny jest proces przejścia od
paradygmatu planistycznego do paradygmatu rynkowego
=> tzn. od koncepcji, które uznawały państwo i jego
interwencjonizmowi za główną siłę napędową rozwoju krajów
rozwijających się, do poglądów neoliberalnych, uznających
rynek za główne z
ródło rozwoju.
39 40
Rozwój ekonomiczny wg. A. Sena
Wzrost a rozwój ekonomiczny
Amartya Sen (University of Cambridge), laureat Nagroda Nobla z
1998 r. z ekonomii za osiągnięcia w dziedzinie ekonomii
wzrost gospodarczy - trwały proces powiększania zdolności
dobrobytu (walfare economics).
produkcyjnych gospodarki, skutkiem czego rośnie dochód
Rozwój ekonomiczno-społecznego to proces poszerzania sfery
narodowy (ilościową ekspansję zmiennych ekonomicznych)
realnych wolności, z których korzystają ludzie:
wolności osobistej,
rozwój gospodarczy - długoterminowy proces przemian
dokonujących się w gospodarce, obejmujący zarówno zmiany
wolności ekonomicznej (swobody prywatnej przedsiębiorczości,
czyli podejmowania działalności gospodarczej i zarobkowej, o
ilościowe, dotyczące wzrostu produkcji, zatrudnienia, inwestycji,
swobodę zawierania umów i poszanowanie własności prywatnej),
rozmiarów funkcjonującego kapitału, dochodów, spo\
ycia i innych
wielkości ekonomicznych, jak równie\
towarzyszące im zmiany wolności społecznej i politycznej,
strukturalne (ekspansja ilościowa oraz zmiana czynników
- przy równoległym zapewnieniu pełnej przejrzystości działania
jakościowych)
wszystkich sfer \
ycia społeczeństwa.
41 42
Ekonomia rozwoju 1 7
Charakterystyka zacofania gospodarczo-społecznego:
Liczba ludności zara\
onej HIV w 2004 r.
ni\
szy poziom \
ycia ludności,
relatywnie niski przeciętny poziom wydajności pracy w
gospodarce,
względnie wysokie tempo przyrostu demograficznego i du\
e
obcią\
enie społeczeństwa kosztami utrzymania ludności
niepracującej,
du\
a skala jawnego bezrobocia i niepełnego zatrudnienia,
nadmierne uzale\
nienie gospodarki od produkcji rolnej i
górniczej,
zbyt wysoka zale\
ność gospodarcza od krajów wysoko
rozwiniętych i korporacji transnarodowych oraz nadmierna
wra\
liwość na zmiany zachodzące na rynkach
międzynarodowych,
43 44
Problem głodu i epidemii, np. AIDS.
Piramida ludnościowa  wpływ AIDS
Udział rolnictwa w PKB
45 46
Relacja dochodów do udziału rolnictwa w PKB Udział zatrudnienia w rolnictwie
47 48
Ekonomia rozwoju 1 8
Udział % ludności \
yjącej w terenach miejskich Urbanizacja w krajach rozwijających się
49 50
Zatrudnienie w nieformalnym sektorze w miastach Efekty zewnętrzne i zbyt du\
a urbanizacja
51 52
Bariery rozwoju
Gospodarkę mo\
na podzielić na trzy sektory:
Bariery rozwoju - brak, niedostępność lub niedobór czynników,
które są niezbędne w procesie rozwoju gospodarczo-
I sektor obejmujący rolnictwo i zawody pokrewne
(rybołówstwo, leśnictwo); -
społecznego, jak równie\
występowanie ró\
nych przeszkód,
utrudniających rozwój.
II sektor obejmujący przemysł: wydobywczy, przetwórczy oraz
budownictwo;
Z barierą rozwoju mamy do czynienia nie tylko wówczas, gdy:
III sektor obejmujący usługi: transport, handel, łączność,
występuje brak określonego czynnika wytwórczego,
szkolnictwo, nauka, słu\
ba zdrowia.
określony czynnik wytwórczy jest dostępny w sensie
Teoria  Trzech Sektorów A.Fishera
ilościowym, ale jest nieodpowiedni pod względem jakościowym
(np. w przypadku bezrobocia istnieją du\
e nadwy\
ki potencjalnych
Rozwój ludzkości charakteryzuje się przesunięciami pomiędzy
pracowników, ale brak jest kwalifikowanych kadr)
trzema sektorami :
I sektor II sektor III sektor
53 54
Ekonomia rozwoju 1 9
Kategorie barier rozwojowych
Bariery rozwojowe mogą występować:
1. bariery naturalne (fizyczne): zbiór czynników
ograniczających rozwój gospodarczy o charakterze naturalnym,
w skali globalnej (w całej gospodarce światowej),
tj. przyrodniczo  klimatycznym, np.
w poszczególnych grupach krajów lub regionach świata,
- niedostatek surowców i energii lub ich nieefektywna
w makroskali - tj. w gospodarce narodowej określonego
eksploatacja,
kraju,
- zachwianie równowagi środowiska naturalnego
- niemo\
liwość pełnego wy\
ywienia rosnącej liczby ludności
w konkretnym sektorze, gałęzi lub bran\
y gospodarczej, na
w warunkach ograniczonej dostępności ziem uprawnych
szczeblu subregionalnym lub lokalnym,
w mikroskali (w przekroju konkretnych przedsiębiorstw). 2. bariery technologiczne: ograniczenia mające swoje z
ródło w
poziomie osiągniętego postępu naukowo -technicznego, np.
- zacofanie technologiczne,
- wykluczenie z procesów transferu technologii
55 56
Kategorie barier rozwojowych
Kategorie barier rozwojowych
3. bariery ekonomiczne:
4. Bariera kapitału ludzkiego - brak siły roboczej o
- niedorozwój infrastruktury wystarczających kwalifikacjach.
- przestarzała struktura gospodarki (bariera strukturalna)
wymiar ilościowy - występuje w sytuacji pełnego
zatrudnienia, przy szybszym przyroście nowych miejsc
- niewłaściwe relacje czynników wytwórczych
pracy w stosunku do przyrostu ludności zdolnej do pracy
- niski poziom rozwoju przemysłu i rolnictwa
wymiar kwalifikacyjny - występuje wtedy kiedy struktura
- niedostatek kapitału finansowego
zawodowa zatrudnionych przestaje odpowiadać strukturze
- pogorszenie terms of trade (TOT) (wskaz
nika relacji zmian
istniejącego / nowo wprowadzonego aparatu wytwórczego.
cen towarów eksportowanych do zmiany cen towarów
wymiar alokacyjny - przejawia się nierównomiernym
importowanych, pokazującego konkurencyjność danej
rozmieszczeniem terytorialnym i sektorowym
gospodarki na rynku światowym) - bariera handlu
zagranicznego
57 58
Kategorie barier rozwojowych
Metody przezwycię\
ania ubóstwa
5. bariery instytucjonalne (lub społeczno-polityczne):
Ekonomia stoi na stanowisku, \
e główną przyczyną niskiego
ograniczenia rozwojowe wywołane niedostosowaniem
PKB (i ubóstwa) jest niedostatek kapitału.
organizacyjnych form stosunków społecznych i
ekonomicznych do wymagań postępu naukowo -
W przypadku krajów najbiedniejszych kapitał ten wymaga nie
technicznego
tylko prostej akumulacji środków finansowych i (inwestycji), ale
- nadmierna biurokratyzacja \
ycia gospodarczego
- brak rządów prawa i poszanowania własności prywatnej
równie\
uruchomienia innych  kapitałów .
- korupcja
- zacofane stosunki społeczne Jeffrey Sachs w ksią\
ce  Koniec z nędzą wymienia sześć
głównych rodzajów kapitału, niezbędnych ubogim do wyrwania
się z pułapki ubóstwa
59 60
Ekonomia rozwoju 1 10
Główne rodzaje kapitału niezbędnego dla rozwoju
Kapitał ludzki  edukacja, a tak\
e: wy\
ywienie, ochrona zdrowia
i schronienie
Kapitał wiedzy  badania naukowe, wynalazki, technologie,
know-how, pozwalające zwiększyć wydajność działalności gosp.
Kapitał rzeczowy  środki produkcji, maszyny, narzędzia, środki
transportu.
Infrastruktura  komunikacyjna, energetyczna, wodno-
kanalizacyjna, łączność itp., jako czynniki wpływające na
wydajność przedsiębiorstw.
Kapitał naturalny  zasoby ziemi uprawnej i wody dostępność
surowców naturalnych, równowaga biosystemów, itp.
Kapitał  instytucjonalny  prawo, rząd i jego agendy, polityka
61
gospodarcza
Ekonomia rozwoju 1 11