Strukturalne podejście do rozwoju
Dr Arkadiusz Kowalski
Strukturalne podejście do wzrostu i rozwoju krajów
[e-mail]
rozwijajÄ…cych siÄ™ zapoczÄ…tkowane w latach 50-tych przez W.A.
Lewisa, który przedstawił koncepcję rozwoju (uprzemysłowienia)
Instytut Gospodarki Åšwiatowej
Szkoła Główna Handlowa w Warszawie gospodarki dualnej w oparciu o nadwy\
kę siły roboczej,
pochodzÄ…cej z rolnictwa.
Ekonomia rozwoju
[220140-1032]
Prezentacja 3
Modele wzrostu gospodarki dualnej
1 2
Podejście typu strukturalnego obejmuje analizę ró\
norodnych
aspektów i wymiarów strukturalnych procesu rozwoju W odró\
nieniu od tradycyjnych modeli wzrostu, których
autorzy traktowali gospodarkę jako jedną całość, w modelach
ekonomiczno-społecznego krajów rozwijających się, ze
rozwoju gospodarki dualnej stosuje się podział gospodarki
szczególnym uwzględnieniem:
na dwa sektory.
zmian struktury ich gospodarek,
TezÄ… podstawowÄ… jest twierdzenie, \
e społeczeństwo i
gospodarka w krajach rozwijajÄ…cych siÄ™ ma charakter dualny
dylematów industrializacji i rozwoju rolnictwa,
(czyli  podwójny) z powodu:
kwestii alokacji inwestycji i wyboru technik produkcji,
nierówności rozwoju ekonomiczno-społecznego i postępu
roli handlu zagranicznego, technologicznego;
w przekroju przestrzennym (regionalnym) i w podziale na ró\
ne
podziału dochodów,
grupy ludności.
strategii wychodzenia ze stanu zacofania i przezwyciÄ™\
ania ubóstwa
oraz aktywizacji ekonomicznej roli państwa.
3 4
Ró\
ne mo\
liwości kombinacji dualnej struktury gospodarki
Główne rodzaje sektorów według najbardziej
popularnych koncepcji gospodarki dualnej
1. Sektor nowoczesny i sektor tradycyjny (modern and
traditional), wg koncepcji W.A. Lewisa
Wiejski
Rolnictwo tradycyjne
Agriculture
2. Sektor przemysłowy (industrial sector) i sektor rolny
Rolnictwo
(agricultral sector)
Rolnictwo nowoczesne.
Sektor formalny.
3. Sektor kapitalistyczny i sektor naturalny, określany te\

mianem przedkapitalistycznego (capitalist and subsistence),
według koncepcji J.H. Boeke
Przemysł wytwórczy lub
nowoczesne górnictwo
Sektor nieformalny.
4. Sektor formalny i sektor nieformalny (formal and informal)
Miejski
5. Sektor zorganizowany i sektor niezorganizowany (organized
and unorganized).
5 6
Ekonomia rozwoju 3 1
Zało\
enia Modelu Lewisa:
W sektorze rolnym w krajach rozwijajÄ…cych siÄ™ istniejÄ… du\
e
Model Lewisa, który zapoczątkował strukturalne podejście
nadwy\
ki siły roboczej (surplus labour in the backward sector),
do wzrostu i rozwoju gospodarczego (uprzemysłowienia),
której produktywność krańcowa wynosi zero.
jest modelem rozwoju gospodarki w oparciu o
Oznacza to, \
e odpływ pracowników z rolnictwa nie powinien
wykorzystanie nadwy\
ek pracy występujących w rolnictwie
powodować spadku wielkości produkcji rolnej (podwa\
enie tej
hipotezy  naturalny eksperyment: epidemia, Indie 1918 r.).
(A. Lewis,  Economic Development with Unlimited Supplies of
Labour  1954 r.).
Ludność wiejska, zbędna w rolnictwie, migruje do miast w
poszukiwaniu zatrudnienia w przemyśle.
Chocia\
płaca oferowana migrantom przez firmy przemysłowe
jest stała, to jej przeciętny poziom przewy\
sza wysokość  płacy
naturalnej , tj. wynagrodzenia osiąganego przez pracowników
rolnych.
7 8
Alokacja siły roboczej w rolnictwie
Total Food
Q
Produktywność
Production
całkowita
Rural
Labor
Produktywność
krańcowa
Average
w Productivity
płaca
Marginal
Zatrudnienie
Rural
Productivity
Labor
9 10
Model Lewisa
Model Lewisa
Pracownicy migrujÄ… ze wsi do miast
Wrural Ä™! and Wurban “!
Migracja siÄ™ zatrzymuje gdy:
Wrural = Wurban
11 12
Ekonomia rozwoju 3 2
siły roboczej
Produktywność
Model Lewisa
Model Lewisa
Globalny produkt pracy w przemyśle jest dzielony na 2 części: na
płacę przemysłową i kapitalistyczną nadwy\
kÄ™, realizowanÄ… przez
przedsiębiorców.
Nadwy\
ka ta jest przez nich inwestowana, pozwalajÄ…c na dalsze
zwiększanie zatrudnienia migrantów wiejskich.
Kiedy całe nadwy\
kowe zasoby siły roboczej z rolnictwa zostaną ju\

zatrudnione, a migracja będzie kontynuowana, spowoduje to
najpierw wzrost  płacy naturalnej , zaś póz
niej  konieczność
zwiększenia przeciętnej płacy przemysłowej.
Uruchomienie mechanizmu rynkowego w efekcie rosnÄ…cej
konkurencji przemysłu i rolnictwa na rynku pracy przyczyni się do
modernizacji i rozwoju rolnictwa, w ślad za wcześniejszym
przyśpieszeniem industrializacji.
Następuje unowocześnienie struktury gospodarki.
13 14
Główne zastrze\
enia wobec modelu Lewisa
Model rozwoju gospodarki dualnej wg J.C. Feia i G. Ranisa (1964)
w świetle danych empirycznych (Egipt, Indie) negowano prawdziwość
W celu przybli\
enia do rzeczywistości procesu migracji nadwy\
ek
zało\
enia o krańcowej produktywności pracowników rolnych=0 (co
pracowników z rolnictwa do przemysłu, w modelu nastąpiło
dodatkowo podwa\
a sezonowy charakter du\
ej części zatrudnienia w
rozciągnięcie tego procesu w czasie poprzez wyodrębnienie 3 jego
rolnictwie)
faz.
abstrahowanie przez Lewisa od analizy wpływu szybkiego przyrostu
Państwo poprzez odpowiednią politykę fiskalną powinno pobudzać
demograficznego na migracje, mo\
liwości zatrudnienia, poziom płac
wykorzystywanie na cele inwestycyjne nadwy\
ki osiÄ…ganej przez
oraz dynamikę wzrostu produkcji przemysłowej i rolnej
właścicieli ziemskich.
nierealność zało\
enia o skłonności przedsiębiorców do przeznaczania
całej ich nadwy\
ki na cele inwestycyjne
Wzrost produkcji przemysłowej powinien być skoordynowany ze
zwiększaniem produkcji rolnictwa, zaś obu tym działom trzeba
pominięcie przy analizie migracji nadwy\
ek pracowników z rolnictwa
przypisać równie wa\
ne znaczenie w strategiach i polityce rozwoju
do przemysłu kosztów transportu, niezbędnych wydatków na szkolenia
i dokształcanie. KSR.
przecenianie zdolności sił rynkowych do uruchomienia spontanicznych
Tempo zatrudniania nadwy\
ek siły roboczej z rolnictwa winno
procesów przekształceń strukturalnych i przyśpieszenia rozwoju krajów
przewy\
szać dynamikę przyrostu demograficznego
16
rozwijajÄ…cych siÄ™
Weryfikacja empiryczna zało\
eń modeli gospodarki dualnej
Rennis & Fei
Urbanizacja krajów rozwijających się
17 18
Ekonomia rozwoju 3 3
Weryfikacja empiryczna zało\
eń modeli gospodarki dualnej
Efekty zewnętrzne i zbyt du\
a urbanizacja
Urbanizacja na świecie
 procent ludności zamieszkującej miasta pow. milion mieszkańców
World
40
35
East Asia & Pacific
30
Europe & Central
25
Asia
20 Latin America &
Carib.
15
Middle East & N.
10
Africa
5 South Asia
0
Sub-Saharan Africa
1980 1995 2015
20
19 20
Model Harrisa Todaro
Model Harrisa Todaro
Model Harris-Todaro jest modelem wykorzystywanym w teoriach
rozwoju gospodarczego, wyjaśniającym mechanizm migracji z
obszarów wiejsko-miejskich.
Model opiera siÄ™ na decyzji o migracji na podstawie oczekiwanych
ró\
nic w dochodach pomiędzy obszarami wiejskimi i miejskimi (a nie
samej ró\
nicy płac).
Oznacza to, \
e decyzja o migracji z terenów wiejskich do miejskich jest
ekonomicznie racjonalny, gdy spodziewany dochód osiągnięty w
mieście przekracza dochód otrzymywany na wsi.
22
22
Płaca w sektorze przemysłowym (inaczej formalnym,
Model Harrisa Todaro
zorganizowanym, nowoczesnym) jest wy\
sza poniewa\
:
- siła robocza w tym sektorze jest lepiej zorganizowana
- funkcjonują zabezpieczenia socjalne, np. płaca minimalna
- firmy chcą utrzymać wykwalifikowanych pracowników
Alternatywą dla pracy w sektorze przemysłowym mo\
e nie być
bezrobocie, ale praca w sektorze nieformalnym (powszechnym w
krajach rozwijajÄ…cych siÄ™)
=> redukuje to potencjalny koszt migracji
Mamy więc strukturę gospodarczą składającą się z:
1) sektora rolnego
2) sektora miejskiego przemysłowego (inaczej formalnego,
zorganizowanego, nowoczesnego)
3) sektora miejskiego nieformalnego 23 24
Ekonomia rozwoju 3 4
Weryfikacja empiryczna zało\
eń modeli gospodarki dualnej
Udział % ludności żyjącej w miastach
25 26
25 26
Weryfikacja empiryczna zało\
eń modeli gospodarki dualnej Weryfikacja empiryczna zało\
eń modeli gospodarki dualnej
Relacja między urbanizacją a PKB per capita Zatrudnienie w sektorze nieformalnym w miastach
27 28
27 28
Weryfikacja empiryczna zało\
eń modeli gospodarki dualnej Weryfikacja empiryczna zało\
eń modeli gospodarki dualnej
Udział miejskiej siły roboczej zatrudnionej w sektorze nieformalnym
Wielkość szarej strefy w krajach rozwijających się - Afryka
29 30
29 30
Ekonomia rozwoju 3 5
Weryfikacja empiryczna zało\
eń modeli gospodarki dualnej Weryfikacja empiryczna zało\
eń modeli gospodarki dualnej
Wielkość szarej strefy w krajach rozwijających się  Ameryka Płd
Wielkość szarej strefy w krajach rozwijających się - Azja
31 32
31 32
Hipotezy dotyczÄ…ce ogromnej roli sektora nieformalnego
Opcje wobec sektora nieformalnego
1. Zbyt du\
a regulacja ze strony państwa (zbyt du\
y koszt pracy
Deregulacja?
formalnej) (the regulatory disincentive hypothesis)?
Formalizacja?
2. Postęp techniczny wypiera popyt na pracę (the jobless growth hypothesis)?
Wspieranie?
3. Sektor przemysłowy nie rośnie odpowiednio szybko (the no-growth Inne?
hypothesis)?
- kredyty, mikrofinansowanie (microfinance)
4. MSP wybierajÄ… sektor nieformalny poniea\
jest on bardziej
- odbiurokratyzowanie
dynamiczny i sprzyja działalności gospodarczej (the growth from below
- edukacja i szkolenia
hypothesis)?
33 34
Strukturalne podejście do rozwoju Modele industrializacji krajów Azji Południowo-Wschodniej i
państw Ameryki A
acińskiej
DostrzegajÄ…c zagro\
enia wynikajÄ…ce z tradycyjnego modelu handlu
zagranicznego krajów rozwijających się, charakteryzującego się
Począwszy od lat 70-tych, doświadczenia w dziedzinie
eksportem surowców górniczych i artykułów rolnych, a importem
industrializacji krajów Azji Południowo-Wschodniej i państw
towarów przemysłowych, strukturaliści wskazywali na konieczność
Ameryki A
acińskiej przyciągały uwagę ekonomistów.
zmiany struktury gospodarek krajów ubogich poprzez przyśpieszenie
Model strategii rozwojowej w oparciu o substytucjÄ™ importu i
ich industrializacji.
substytucjÄ™ eksportu G. Ranisa (w 1991 r.):
Uwzględniając istniejące zewnętrzne i wewnętrzne bariery rozwojowe,
państwa Azji Południowo-Wschodniej to kraje słabo
za właściwą dla krajów rozwijających się strategię rozwoju zwolennicy
wyposa\
one w surowce naturalne (natural resources poor countries),
ekonomii strukturalnej uznawali strategiÄ™ substytucji importu, tj.
państwa Ameryki A
acińskiej to kraje bogate w surowce naturalne
zastępowania produkcją krajową importowanych dotąd zagranicznych
(natural resources rich countries).
wyrobów przemysłowych.
w fazie wyjściowej kraje Azji Południowo-Wschodniej posiadały
Na dłu\
szą metę powinno to pozwolić na zmianę struktury towarowej
du\
y sektor rolny, produkujÄ…c \
ywność i surowce rolnicze na
ich handlu zagranicznego, zwiększyć udział artykułów przetworzonych
potrzeby rynku krajowego i na eksport. Natomiast równocześnie
w ich eksporcie i poprawić terms of trade (TOT).
35 importowały nietrwale dobra konsumpcyjne. 36
Ekonomia rozwoju 3 6
Modele industrializacji krajów Azji Południowo-Wschodniej (1/2) Modele industrializacji krajów Azji Południowo-Wschodniej (2/2)
W latach 50-tych kraje Azji Południowo-Wschodniej przeznaczyły Dalszy etap uprzemysłowienia realizowany był dwoma drogami:
część wpływów eksportowych na import maszyn i urządzeń
- poprzez zastępowanie importu trwałych dóbr konsumpcyjnych i
produkcyjnych, niezbędnych dla uruchomienia nowych gałęzi
dóbr produkcyjnych krajową produkcją antyimportową,
przemysłu, wytwarzających nietrwałe dobra konsumpcyjne,
- (przede wszystkim) poprzez rozwój produkcji eksportowej
substytucyjne wobec dotychczasowego importu (np. odzie\
i wyroby
nietrwałych, a następnie trwałych dóbr konsumpcyjnych.
tekstylne).
W efekcie powy\
szego radykalna zmiana struktury zatrudnienia i
Dzięki przyśpieszeniu industrializacji odpływ ludności wiejskiej do
produkcji oraz dochodów bud\
etowych państwa.
przemysłu, podejmowanie działalności przemysłowej przez część
posiadaczy ziemskich i rosnÄ…ca substytucja importu przez krajowe
Na kolejnym etapie specjalizacja w eksporcie dóbr wysokiej techniki.
towary przetworzone.
=> strategia promowania eksportu
37 38
Modele industrializacji państw Ameryki A
acińskiej
AZJATYCKIE TYGRYSY
Kraje Ameryki A
acińskiej startowały od etapu produkcji
zdominowanej przez artykuły \
ywnościowe i surowce, zaś ju\
w
latach 30-tych zaczęły przechodzić do fazy uruchomienia nowych
gałęzi przemysłu, wytwarzających nietrwałe dobra konsumpcyjne,
substytucyjne wobec importu.
W końcu lat 50-tych zainicjowały kolejny etap uprzemysłowienia,
który polegał na substytucji importu trwałych dóbr
konsumpcyjnych i dóbr produkcyjnych krajową produkcją
antyimportowÄ…
W odró\
nieniu od państw regionu Azji Południowo-Wschodniej,
kraje Ameryki A
acińskiej nie zdecydowały się do końca lat 80-tych na
realizacjÄ™ strategii rozwoju produkcji eksportowej.
=> strategia substytucji importu
40
Porównanie modeli industrializacji
państw Azji Południowo-Wschodniej i Ameryki A
acińskiej
Dotychczasowe przeciętne tempo wzrostu gospodarczego i
obrotów handlu zagranicznego państw Azji Południowo-
Wschodniej było znacznie szybsze od dynamiki rozwoju krajów
Ameryki A
acińskiej
=> strategia ekspansji eksportu skuteczniejsza od
strategii substytucji importu?
41
Ekonomia rozwoju 3 7