3071579761

KWARTALNIK

POLONICUM

Stanisław Dubisz

Język polski poza granicami etnicznymi

ki polskiego systemu językowego, z drugiej — składniki systemów tych języków, z którymi wchodzi w kontakt i pod których dominującym wpływem się rozwija.

5. Język polski poza granicami kraju w dużej części swych odmian nie jest znormalizowany i skodyfikowany, rozwija się zgodnie z lokalnym zwyczajem, przekazywanym z pokolenia na pokolenie, podobnie jak dialekty ludowe na terenie państwa polskiego.

W obrębie polszczyzny poza granicami kraju należy wyróżnić wiele odmian komunikacyjnych.¹ Odmiany standardowe — w pełni zgodne z normą polszczyzny ogólnej (od oficjalnej do potocznej) - mają znacznie ograniczony zasięg społeczny, posługuje się nimi bowiem nieznaczny procent osób z warstwy inteligencji, szczególnie inteligencji humanistycznej. Główny zasięg komunikacyjny mają tu odmiany mieszane, różniące się między sobą stopniem nasycenia wynikami wpływów innych języków krajów pobytu (osiedlenia) ich użytkowników. Wśród nich najbliższe normie polszczyzny ogólnej (standardowej) są odmiany kulturalne, również społecznie ograniczone do warstwy inteligencji, charakteryzujące się stosunkowo niewielkim (ale większym niż polszczyzna krajowa) procentem domieszek obcojęzycznych. Odmiany regionalno-gwarowe (także mieszane) to genetycznie polskie dialekty ludowe przeniesione na grunt polonijny przez emigrantów pochodzenia chłopskiego oraz mowa ludności rolniczej i robotniczej autochtonicznych polskich zbiorowości etnicznych. Odmiany te zwykle występują w enklawach terytorialnych i socjalnych ze znaczną domieszką wpływów obcojęzycznych. Polskie zbiorowości autochtoniczne oraz zbiorowości emigracyjne (polonijne) wytworzyły nowe mieszane odmiany komunikacyjne, tzw. dialekty polonijne (dialekty kontaktowe), będące melanżem różnych wariantów polszczyzny i języków innych grup etnicznych, z którymi wchodzą w bezpośredni kontakt kulturowy. Właśnie te odmiany mają współcześnie największy zakres występowania w zbiorowościach poza granicami Polski.

W związku z przewagą wariantów uzualnych (nieskodyfiko-wanych), wszystkie odmiany polszczyzny poza granicami kraju mogą być realizowane zarówno w mowie, jak i w piśmie; wszystkie też mogą być zróżnicowane stylowo. Należy tu wymienić: styl potoczny — codziennych rozmów i prywatnej korespondencji; styl normatywno-dydaktyczny — tekstów podręczników szkolnych, lekcji; styl informacyjno-retoryczny - tekstów prasowych, radiowych i telewizyjnych, wystąpień publicznych: przemówień,

⁴ Zob. S. Dubisz, Typologia odmian polszczyzny poza granicami kraju [w:] B. Janowska, J. Porayski-Pomsta (redl), językpolski w kraju i za granicą.,., Warszawa 1997,1.1, s. 35-42.

elements of the Polish language system, and on the other, ele-menrs of the language Systems which it comes into contact with and which significantly influence its development.

5. Most of the varietics of the Polish language outside of Po-land are neither normalised nor codified; they deve!op according to local customs, passed from generation to generafion, simi-larly to folk dialects in Poland.

A rangę of communicative varieties needs to be specified within the Polish language outside of Poland¹. Standard varieties arc folly in accordance with the norms of generał Polish (from formal to informal) and have significantly limited social cover-age, as they are used by an insignificant percentage of intellectu-als, mainly the intelligentsia in the humanities. Mixed varieties arc the most common - they vary in terms of the degree of sat-urarion resulting from the influence of the languages spoken in their users’ respective countries of residence (setdement). Among these, cultural varieties are closest to the norms of standard Polish. They are also socially limited to the intelligentsia and are characrerised by a relatively smali (but larger than in the case of the national Polish language) percentage of foreign elements. Regional dialectal varieties (also mixed) are genetically Polish folk dialects transferred into Polish communities abroad by emigrants of peasant origin and the language of farmers and workers of indigenous Polish erhnic communities. These yarieties are usu-ally used in territorial and social enclaves and display a significant influence of foreign languages. Polish indigenous communities and emigrant communities (Polish communities living abroad) have created new communicative yarieties, the so-called Polonia dialects (contact dialects), which are a melange of different vari-ants of Polish and the languages of other ethnic groups with whom their speakers come into direct cultural contact. It is these yarieties which are nowadays the most common among communities living outside of Poland.

As the non-codified yariants are in the majority, all the yarieties of the Polish language outside of Poland can exist both in written and spoken forms; and all of them can also be composed of diyersified styles. The following styles should be mentioned herc: the colloąuial style - one of eyeryday conyersations and private corrcspondence; the normative-didactic style — used in handbooks and during lessons; the informative-rhetorical style — of press releascs, radio and TV broadcasts and public announ-cements, also sermons and speeches; the academic style — of written works, lectures and articles dealing with yarious disciplines

1

Sec S. Dubisz, Typologia odmian polszczyzny poza granicami kraju lin:) B. Janowska, J. Porayski-Pomsta (eds.), Język polski w kraju i za granicą..., Warsaw 1997, vol. I, pp. 35-42.