3071579766

KWARTALNIK

POLONICUM

Stanisław Dubisz

The Polish language beyond its ethnic borders

1.    Pierwsza faza kształtowania się zbiorowości polskich na emigracji — zwana fazą tworzenia skupisk osiedleńczych — kończy się na przełomie XIX i XX w. (obejmując częściowo pierwsze dziesięciolecie XX w.). Ukształtowane zbiorowości emigracyjne liczą wtedy łącznie ok. 3,5 miliona osób.

2.    Druga faza rozwoju zbiorowości polskich poza granicami kraju — zwana fazą funkcjonowania Polonii jako mniejszości narodowej - obejmuje okres do zakończenia II wojny światowej z trzema wewnętrznymi podokresami: 1914-1918 (I wojna światowa), 1919-1939 (20-lecie międzywojenne), 1939-1949 (II wojna światowa i migracje po jej zakończeniu). Liczebność zbiorowości polonijnych w tej fazie niemalże potroiła się, w sumie

zamykając się liczbą ok. 9,5 min osób.

3.    W wymienionych wyżej podokresach liczebność zbiorowości polonijnych zwiększała się następująco: 1914-1918 - o ok.

2    min osób; 1919-1939 - o ok. 950 tys. osób; 1939-1949-ook.

3    min osób.

Wymuszone zmiany granic Polski po 1945 r. oraz zmiany ustroju politycznego spowodowały powstanie nowych (lub wzrost liczebny już istniejących) zbiorowości polskich i polonijnych poza granicami kraju. Poza granicami Polski znalazły się autochtoniczne zbiorowości Polaków na Wileńszczyźnie, Białorusi, Ukrainie, liczące dziś bez mała 900 tys. osób. W wyniku zaniechania powrotu do Polski o nowym ustroju i w innych granicach przez dużą część Polaków, których wojna „rzuciła” na zachód Europy, zwiększyły znacznie swoją liczebność polonijne zbiorowości w Wielkiej Brytanii, Kanadzie, Australii, USA, Brazylii, Argentynie, RPA, powstały też nowe skupiska Polonii we Francji, Belgii, Danii, Niemczech, Holandii, Włoszech, Hiszpanii oraz Portugalii.

Jeśli chodzi o nową emigrację z Polski w drugim pięćdziesięcioleciu XX wieku, to sytuacja przedstawiała się inaczej. „W latach 1950-1980 jedynymi poważnymi ruchami emigracyjnymi były wyjazdy do RFN, początkowo stanowiące rzeczywiście tzw. akcję łączenia rodzin, z czasem obejmujące w coraz większym stopniu ludność pochodzenia polskiego o nieskrystaiizowanej, podlegającej fluktuacjom, świadomości narodowej: w tej grupie emigracja objęła w ćwierćwieczu po 1955 r. blisko 600 tys. osób, a ujemne saldo w migracjach zewnętrznych (na które składa się w tych latach m.in. dalsza repatriacja z ZSRR) wynosi 300 tys. osób. Emigracja w latach 1980. wynosi około 1 min osób (przy czym należy uznać ją prawie w całości za równą emigracji netto), tj. tyle, ile w 20-leciu międzywojennym. W sumie tedy strata migracyjna okresu Polski Ludowej sięga 1,3 min osób.”¹

A. Brożek, op.cit.,s. 51-52.

1.    The first phase of the creation of Polish expatriate com-munities — cal led the phase of the creation of settlement centres, ended at the tum of the 19^,h ccntury (induding, partially, the first decade of the 20^lh century). The emigrant communities es-tablished then totalled approximately 3.5 million people.

2.    The second phase of the development of Polish communities outside of Poland - known as the phase of Polonia communities functioning as national minorities — encompasses the period fiom the end of the 2"¹' World War, with three sub-periods: 1914-1918 (WWI), 1919-1939 (the inter-war decades), 1939-1945 (WWII and the following migrations). The population of Polish communities living abroad almost tripied in that period, amounting to approximately 9.5 million people.

3.    In the abovementioned sub-periods the size of Polish communities abroad inereased in the following way: 1914-1918 — by around 2 million people; 1919-1939 —by around 950 thousand people; 1939-1949 — by around 3 million people.

After 1945, the forced changes of Polish borders and the changes in the politica! system resulted in the creation of new Polish communities abroad or the growth, in terms of numbets, of the already-existing ones. Indigenous communities of Polish people in the Vilnius region, in Belarus and Ukrainę, consisting at the time of mote than 900 thousand people, found themselves outside the borders of Poland. Since many Poles, tossed by the fortunes of war to Western Europę, did not want to return to their country, nowwith a new politica! system and different borders, Polish communities in Grcat Britain, Canada, Australia, the USA, Brazil, Argentina and the Republic of South Africa significantly grew in number. New centres of Polish communities abroad were created in France, Belgium, Denmark, Germany, the Netherlands, Italy, Spain, and Portugal. The situation of the new emigrarion from Poland in the second half of the 20^,h century was difterent. “In the years 1950-1980 the only signifi-cant migration movements consisted of migration to West Germany (the Federal Republic of Germany), initially being a part of the initiative called “the unification of families”, later includ-ing morę and morę people of Polish origin with an undear, fluc-tuadng national consciousness. In the years 1955-1980, emigra-tion within this group totalled almost 600 thousand people, and the debit balance of external migrations (which in tliose years included the conrinuing repatriation from the USSR) amounted to 300 thousand people. Emigration in the 1980s totalled ap-proximately 1 million people (this should be regarded as almost wholly equal to net emigration), that is as many as in the inter-war decades. In toral, the migratory loss to the People’s Republic of Poland amounted to 1.3 million people”¹'.

1

A. Brożek, op. cii., pp. 51-52.