3071579765

KWARTALNIK

POLONICUM

Stanisław Dubisz

Język polski poza granicami etnicznymi

ści kultury polskiej, w tym do języka. Ogólnie rzecz ujmując, jest to postawa emocjonalno-patrioryczna, traktująca język narodowy i religię katolicką jako wyznaczniki polskości, jako dobra, które należy pielęgnować. Są to relacje przeniesione z kraju pozostającego pod zaborami, a następnie odzyskującego (na lat dwadzieścia) niepodległość.

Odzyskanie przez Polskę niepodległości (1918 r.) w granicach zbliżonych do państwa przedrozbiorowego umożliwiło pozostanie w granicach organizmu państwowego znacznej części dawnych Kresów wschodnich. Poza granicami państwa pozostały jednak tzw. dawne Kresy z centrum w Kijowie, zbiorowość polska w Rosji (wtedy już Radzieckiej), zbiorowość w Niemczech oraz zbiorowości na terenie dawnych Austro-Węgier (Rumunia, Jugosławia), które ukształtowały się w wyniku ruchów migracyjnych i osiedleńczych w okresie rozbiorowym. Na dwudziestolecie międzywojenne przypada znaczny wzrost polskiej zbiorowości we Francji w wyniku oficjalnych umów międzypaństwowych, dotyczących czasowej emigracji ekonomicznej polskich robotników i chłopów.

„Ocenia się, że z pozostających pod zaborem Rosji, Austrii i Prus ziem polskich, zamieszkałych w 1910 r. przez ponad 27 min osób, wyemigrowało przed 1914 r. około 5 min osób (Polaków, ale także Żydów, Ukraińców, Niemców, Litwinów, Białorusinów), z czego emigracja netto (po potrąceniu reemigracji) wynosiła około 3,5 miliona osób. Pierwsza wojna światowa przyniosła ze sobą masowe ruchy migracyjne, przy czym niektóre szacunki określają stratę migracyjną lat 1914-1918 na tym samym poziomie, co strata lat 1870-1913. W okresie międzywojennym z Rzeczypospolitej Polskiej wyemigrowało ponad 2,1 min osób, z czego emigracja netto wynosiła około 950 tys. osób. Sześciolecie 1939-1945 przyniosło ze sobą tak duże rozproszenie przestrzenne Polaków, jak żaden inny okres naszej historii: szacuje się, że — niezależnie od przemieszczeń wewnątrz obszaru okupowanego - ruchami tymi objętych było 5 min osób, co oznacza, że podczas II wojny światowej co siódmy mieszkaniec Polski w granicach z 1938 r. (a co szósty Polak) znalazł się poza jej terytorium. W okresie powojennym nastąpiła repatriacja (Polaków z ZSRR i Zachodu) i wysiedlenie Niemców, a ruchy te zostały zakończone około 1950 r."¹⁰

Podsumowując dotychczasowe rozważania, należy stwierdzić co następuje:

¹⁰ A. Brożek, Liczebność ludności polskiej i pochodzeniu polskiego w jej największych skupiskach osiedlenia [w:] W. Miodunka (red ś). Język polski wświecie. Zbiór studiów, Warszawa- Kraków 1990, s. 50.

to the key Polish cultural values, including language. Generally speaking, their attitude was emotional and patriotic; they treated the nationa) language and Catholic religion as the index of Polish-ness, as a treasure that should be preserved. Thesc were the atti-tudes brought from the country that remained under foreign rulc and then regained (if only for twenty years) its indcpcndence.

After Poland regained independence in 1918, with its borders closely resembling those from before the partitions, a significant part of the former Polish eastern borderlands remained within the Polish stare. However, the so-called old Polish eastern frontier, with its centre in Kiev, the Polish communiry in Russia (then already Soviet), the Polish community in Germany and commu-nities in the rerritories of the former Austro-Hungarian empire (Romania, Yugoslavia), which were formed as an aftermath of migration and emigration trends in the period of the partitions, all remained outside the borders ofthe Polish stare. During the two inter-war decades, the Polish communiry in France inereased sig-nificandy, due to official international agreements regarding tem-porary economic emigration of Polish labourers and peasanrs.

According to Brożek, “It is assumed that out of around 27 million people (not only Poles, but also Jews, Ukrainians, Germans, Lithuanians, Belorussians) living in the Polish territo-ries under the rule of Russia, Prussia and Austria, approximately 5 million emigrated before 1914, and that the net emigration (after deducting the numbers who returned) amounted to ap-proximately 3.5 million people. The 1“ World War brought about mass migtarion movements, and according to certain cal-culations the migration lossof the years 1914-1918 was compa-rable to that of the years 1870-1913. 2.1 million people emigrated from the Republic of Poland in the inter-war period, and the net migration toralled 950 thousand people. No other period in the history of Poland brought a greater spatial dispersion of Polish people than the years 1939-1945. It is assumed that

—    irrespective of the movemcnts within the occupied territory

—    the migration comprised 5 million people, which means that during the 2^ik! World War every seventh person living within the 1938 borders of Poland (and every sixth Polish person in generał) found him- or herself outside the Polish territory. The post-war period marked the repatriarion of Poles (from the USSR and from the West) and displacemenr of Germans. These movements ended around the year 1950”'“.

To summarize the points madę so far, the following should be stated:

¹⁰ A. Brożek, Liczebność ludności polskiej i pochodzenia polskiego w jej największych skupiskach osiedlenia (in:] W. Miodunka (ed J, Język polski w świecie. Zbiór studiów, Waisaw-Cracow 1990, p. 50 [this and

purpose of the present work - K-H.J.