wyzwalała możliwości rozwojowe i twórcze, przyczyniając się do kreowania kultury. Edukacja - powtórzmy - była i jest wytworem kultury, ale też kultura trwała i trwa oraz rozwija się dzięki edukacji. W relacjach tych ważne były wartości czerpane z kultury.
W historycznym ujęciu można więc dostrzec triadę „kultura - wartości -edukacja". Sfery te tworzyły stosunkowo spójną całość, pozostawały w wyraźnych związkach.
Ten pozornie harmonijny obraz przez stulecia nie dotyczył oświaty powszechnej. To głównie elity korzystały z edukacji, w której owa triada ujawniała się w sposób bardziej lub mniej dostrzegalny. Większość pozostałych ludzi korzystała z oświaty elementarnej (lub nie miała dostępu do oświaty), dającej skąpą wiedzę i nastawionej w znacznym stopniu na kształtowanie posłuszeństwa, lojalności wobec panujących, wychowanie w duchu wierności nakazom religii. W tej oświacie również można dostrzec relacje między kulturą, wartościami i edukacją, ale były to bardzo ubogie obszary kultury, częściowo inne wartości i inna oświata. Wraz z upowszechnianiem oświaty, a w drugiej połowie XX wieku ze zjawiskiem „eksplozji szkolnej" [Cros 1961], jakość edukacji i przekazywanej kultury zmieniała się - po początkowej poprawie nastąpiło obniżenie poziomu. Wciąż istotne pozostawały jednak związki „kultura - wartości - edukacja".
Edukacja w drugiej połowie ubiegłego wieku miała liczne wady, słabości. W naszym kraju do słabości zaliczano nadmierny encyklopedyzm, atomizację treści, rozdźwięk między osiągnięciami nauki a treściami kształcenia, pogłębiającą się lukę między teorią i praktyką. Zarzucano ideologiczną indoktrynację. Wiele z tych słabości ujawniano w sprawozdaniach z badań i raportach o stanie oświaty [por. np. Raport ostanie oświaty... 1973; Edukacja narodowym priorytetem... 1989]. Ale edukacja stała się też jednym z czynników kształtujących świadomość społeczną oraz niezgodę na hipokryzję i niereformowalny system społeczny. Coraz lepsze wykształcenie, wrażliwość na sprawy społeczne - powstające między innymi pod wpływem wartości przekazywanych (w części wbrew intencjom władz) w edukacji - okazały się czynnikami sprzyjającymi zmianie
© Autor/Autorzy © Studia Kul turo wo-Edukacyjne 2013 Tom VIII Numer 1 9