348068502

38

ANNA EWY-DURA (Kraków)

LIPOTROPINY PRZYSADKOWE

Od dawna wiadomo, że tkanka tłuszczowa nie jest biernym magazynem, lecz czynnym układem metabolicznym. Jednocześnie z nieustającą syntezą lipidów z ich części składowych, gliceryny i kwasów tłuszczowych dostarczanych z pokarmem, oraz nowo powstającymi w ustroju z glukozy w procesie lipogenezy, występuje stała hydroliza tkanki tłuszczowej zwana li-polizą. Lipoliza, polegająca na uwalnianiu wolnych kwasów tłuszczowych z adypocytów do krwioobiegu (u dorosłego człowieka około 200 g dziennie), jest uwarunkowana działaniem enzymu lipazy. W komórkach tłuszczowych aktywność biologiczna lipazy występuje po jej uczynnieniu przez cykliczny AMP, a wzrost poziomu tego związku w tkance tłuszczowej znacznie przyspiesza lipolizę.

Metabolizm tkanki tłuszczowej ustroju jest regulowany przede wszystkim przez układ wewnętrznego wydzielania, a różne hormony działają hamująco lub pobudzająco na procesy lipolizy i lipogenezy.

Hormon wzrostowy STH wprowadzony do ustroju, powoduje wzrost poziomu glukozy i kwasów tłuszczowych we krwi. Mechanizm jego działania nie jest dokładnie poznany, gdyż w badaniach in vitro nie powoduje on wrostu lipolizy. Możliwe, że lipolityczne efekty jego działania są procesami pośrednimi, na co wskazywałby wzrost poziomu kwasów tłuszczowych dopiero po 2-3 godz. od podania STH.

Hormon adrenokortykotropowy ACTH wykazuje działanie lipolityczne in vitro (po dodaniu do tkanki tłuszczowej szczura lub myszy); in vivo właściwości te są o wiele słabiej zaznaczone.

Działanie lipoliczne hormonu tyreotropowego TSH zostało również udowodnione w badaniach in vitro, co wskazywałoby na fakt, że zjawisko to nie jest związane z wydzielaniem tyroksyny i trój jod otyroniny. In vivo TSH pobudza tarczycę do produkcji hormonów i w ten sposób również pośrednio wzmaga proces lipolizy.

Glukagon, będący ustrojowym antagonistą insuliny, jest hormonem o dużych własnościach lipolitycznych, powodującym znaczny wzrost stężenia kwasów tłuszczowych i glicerolu we krwi. Podobnie wazopresyna i testosteron są związkami wpływającymi na szybszą hydrolizę tkanki tłuszczowej.

Bardzo duże działanie lipolityczne zarówno in vivo, jak i- in vitro wykazuje adrenalina i noradrenalina. Zwiększają one procesy lipolizy u człowieka dwukrotnie, a u szczura 5-krotnie, w porównaniu z przemianami przebiegającymi w normalnych warunkach ustrojowych. Ten efekt działania katecholamin, a głównie adrenaliny, jest bardzo istotny przy utrzymaniu stałej ciepłoty ciała w niskich temperaturach środowiska, podobnie jak w reakcjach alarmowych dziko żyjących zwierząt, gdy zaistnieje nagłe zapotrzebowanie organizmu na większe ilości energii.

Hormonami, które hamują lipolizę są: prolaktyna, insulina, oksytocyna, i prostaglandyny, których działanie polega przypuszczalnie na hamowaniu działania lipolitycznego katecholamin.

Wśród wymienionych hormonów wpływających pobudzająco lub hamująco na przemiany w tkance tłuszczowej, na czoło wybijają się hormony części gruczołowej przysadki o silnym działaniu lipolitycznym, zwane lipotropinami (LPH). Znaczna ilość prac badawczych pojawiająca się w ostatnich latach zajmuje się wyosabnianiem tych związków, określeniem ich struktury, właściwościami fizjologicznymi i mechanizmem działania.

Po raz pierwszy w roku 1931 Anselmimo i Hoffmann wyekstrahowali z części gruczołowej przysadki mózgowej substancję wywołującą lipolizę tkanki tłuszczowej i nazwali ją hormonem przemiany tłuszczu.

Przez następne 30 lat wielu naukowców uzyskiwało frakcje hormonów przysadkowych o właściwościach lipolitycznych, istniał jednak problem z ich oczyszczeniem, celem poznania dokładnej budowy chemicznej. I tak Burns i wsp. wykazali, że pewne frakcje białkowe uzyskiwane z przysadek ludzkich mają własności lipolityczne w stosunku do tkanki tłuszczowej człowieka. Podobnie Abdurakhmanow i Lipo wecki wyizolowali z przysadek ludzkich czynnik podwyższający poziom cholesterolu i lipidów we krwi na drodze zwiększenia rozpadu tkanki tłuszczowej.

Dopiero w 1965 roku L i i wsp., a następnie Chretien i Li (1967), Lohmar (1967) oraz Graf i Cseh (1968) uzyskali dostatecznie oczyszczone preparaty, by można było poznać ich sekwencję aminokwasową. Metody użyte do oczyszczania oparte były na zo9tosowaniu odpowiednich żywic jonowymiennych m.in. karboksymetylocelulozy. Acetonowe wyciągi części gruczołowej przysadki poddawano dializie, odwirowywano i frakcjonowano chromatograficznie na kolumnach z żywicami jonowymiennymi.

Tabela 1

Hormony o właściwościach lipolitycznych i lipogene-

tycznych

	Lipoliza	Lipogeneza
Przysadka mózgowa
h wzrostowy	+	—
h adrenokortikotropowy		—
h tyreotropowy	+	—
prolaktyna	?	+
oksytocyna	—	+
wazopresyna		—
lipotropiny		—
Tarczyca
tyroksyna	-f	—
Trzustka
insulina	—
glukagon	+	—
Nadnercze
glikokortykoidy	+	• -
adrenalina	+	—
noradrenalina	+	—
Gonady
testosteron	+	—
h estrogenne	+	—
Prostaglandyny
(autokoidy)	—	+