strona (368)

Prąd elektryczny i procesy kościotwórcze

Od dawna wiadomo, że prąd elektryczny pobudza proces tworzenia się tkanki kostnej. W pracach dotyczących tego zagadnienia można znaleźć wiele odniesień do wcześniejszych źródeł. Obecna popularność tego tematu trwa od lat siedemdziesiątych XX w. Bassett i współpracownicy badali wpływ różnych rodzajów prądu na leczenie niezrośniętych złamań. W badaniach testowali między innymi prąd stały przerywany wielkiej częstotliwości oraz prąd ciągły stały i zmienny. Uzyskiwano w ten sposób umiarkowaną poprawę; wśród prac naukowych można znaleźć i takie, które pozytywnie oceniają tę metodę. Inni lekarze przepuszczali prąd bezpośrednio przez miejsce złamania, stosując elektrody w kształcie szpilki wprowadzane bezpośrednio w to miejsce. Wszyscy badacze uznali wyniki za zadowalające.

TENS i procesy kościotwórcze

Dzięki szczęśliwemu zbiegowi okoliczności w 1980 r. miałem okazję zastosować metodę TENS w tym celu. Skierowano do mnie młodą kobietę z niezrośniętym od 6 miesięcy złamaniem kości piszczelowej. Elektrostymulacja miała na celu zwalczanie bólu przed ponownym zabiegiem operacyjnym. Szczęśliwie przełożenie operacji i zadowalające działanie przeciwbólowe metody TENS pozwoliły na kontynuowanie zabiegów elektrostymulacji przez 1 miesiąc. Po tym czasie wykonano rutynowe zdjęcie rentgenowskie w celu oceny stanu złamania. Ku naszemu zdziwieniu stwierdziliśmy prawie całkowitą konsolidację ze zrostem i wczesną fazę kostnienia. W rezultacie zrezygnowano z przeprowadzenia zabiegu operacyjnego, natomiast zabiegi elektrostymulacji kontynuowano aż do całkowitego skostnienia. Podobne wyniki uzyskiwano w innych przypadkach niezrośnięcia się kości. Większość lekarzy stosujących TENS w tym celu również donosi o dobrych wynikach widocznych po 4-6 tygodniach stymulacji, z wyjątkiem złamań powikłanych przecięciem kości lub zakażeniem. W takich przypadkach potrzeba o wiele więcej czasu, by wystąpiły objawy gojenia się, co i tak nie zawsze się zdarza. Wszystkie przypadki potwierdzono zdjęciami rentgenowskimi.

Rola metody TENS w leczeniu niezrośniętych złamań

Można udowodnić, że postać prądu (mała czy wielka częstotliwość), jego rodzaj (zmienny, impulsowy czy stały), a także kształt impulsu nie wpływają na wynik leczenia. Czynnikami decydującymi o tym. czy kość zrośnie się, czy nie. są zapewne: natura samej kości oraz energia elektryczna jako taka. TENS jest jednak skuteczną metodą leczenia niezrośniętych złamań, którą należy jeszcze udokumentować wynikami szczegółowych badań. Wiadomo, że tkanka kostna ma własności piezoelektryczne - podobnie jak niektóre kryształy naturalne lub sztucznie wytworzone - i że pod wpływem czynników mechanicznych w kości powstają prądy elektryczne, choć ich natężenie nie przekracza kilku mikro-amperów. Zachodzi również zjawisko odwrotne - drażnienie tkanki kostnej prądem elektrycznym (o natężeniu 1-2 mikroampe-rów) pobudza procesy kościotwórcze. Metoda TENS znajduje tu znakomite zastosowanie ze względu na wygodne rozmiary i kształt elektrostymulatorów, parametry zabiegu i niskie koszty w porównaniu z innymi urządzeniami wykorzystywanymi do tego celu. Zalecane natężenie prądu (1-2 mikroamperów) można uzyskać stosując generatory prądu o natężeniu kilku miliam-perów, które zmniejsza się dzięki zjawisku naturalnego osłabienia prądu pomiędzy elektrodami, kapacytacji indukcyjnej i różnic w oporze między tkankami. Staranny

143