348068507

41

stają później, gdy lot tych ostatnich staje się ociężały, zmniejsza się ich aktywność życiowa i zupełnie nie przejawiają instynktu gniazdowego. Samice te po kilku tygodniach giną. Badania wykazały, że wystarcza jeden pasożytniczy nicień aby spowodować całkowitą kastrację samicy trzmiela.

-Większość gniazd trzmieli założonych w warunkach naturalnych oraz około 60% spotkanych na kwiatach trzmieli opanowanych jest przez kilka gatunków roztoczy. Pajęczaki te o żółtym kulistym ciele najczęściej usadawiają się u nasady skrzydeł, niepokoją trzmiele, a gdy występują licznie na pojedynczym osobniku, utrudniają mu lot. Roztocze występują głównie na samicach -(ponad 90%), w mniejszym stopniu na samcach (40%) i tylko niekiedy na robotnicach (25%). Pajęczaki te korzystają z trzmieli głównie jako środka lokomocji (forezja). Przenoszone są z roślin do gniazd trzmieli, w których najczęściej przechodzą cykl rozwojowy — jajo, nimfa, deutonimfa. Roztocze zimują na ciałach samic. Pożywienie ich jest zróżnicowane. I tak nip. gatunki z rodzaju Tyrophagus zjadają nagromadzone w gnieździe zapasy pyłku i miodu, a Parasitus fuco-rum (De Geer) żywi się odchodami trzmieli. Natomiast spłaszczony i przypominający dysk Scutacarus acaro-rum (Goeze) jest typowym pasożytem żywiącym się hemolimfą dorosłych trzmieli, którą pobiera przez błony stawowe tergitów. Gatunki z rodzaju Glicyphagus, a także gatunki niektórych innych rodzajów są polifa-gami. Wszystkie wymienione roztocze powodują infekcję gniazd, przenosząc do nich choroby bakteryjne oraz grzybowe.

Podobnie jak Acarapis Woodi (Renmie) <u pszczół, w tchawkach trzmieli żyje mały roztocz z rodziny Po-dapolipodidae — Bombacarus buchneri Stammer (ryc. 2). Samica tego pajęczaka składa około 60 dużych jaj, z których bez linień powstają postacie dorosłe. Dymorfizm płciowy wyrażony jest u samców obecnością na przedniej części grzbietowej strony ciała du-

Ryc. 2. Bombacarus buchneri Stammer — samica a) dojrzała, b) niedojrzała (wg Stammera, 1951)

żego penisa. Samiec charakteryzuje się tym, że nie pobiera pokarmu. Wyraźnych uszkodzeń tchawek przez te pasożyty nie zaobserwowano. Nie ulega wszakże wątpliwości, że mamy tu do czynienia z wysoko wyspecjalizowanymi pasożytami układu tchawkowego.

Wrogami trzmieli są również niektóre muchówki (Diptera). Wyślepek żółtonogi (Conops flauipes L.) jest smukłą muchówką dochodzącą do 11 mm długości i przypominającą osę (ryc. 3). Na jej głowie znajdują się duże oczy oraz narządy gębowe w postaci zginającej się ssawki. Odwłok u nasady zwężony, na końcu podwinięty, u samic zaopatrzony jest w pokładełko. Dorosłe osobniki Conopidae odżywiają się nektarem kwiatów przede wszystkim wargowych i motylkowych. Larwy natomiast są pasożytami trzmieli oraz innych błonkówek (Hymenoptera). Samice Conops sadowią się na roślinach kwiatowych i wyczekują przyszłych żywicieli dla swego potomstwa. Po zjawieniu się trzmiela Conops atakuje go i składa jaja do wnętrza jamy jego odwłoka. Czynność tę wykonuje w locie w ten sposób, że siada na tułowiu trzmiela i pokładełkiem wprowadza jaja poprzez cienkie błony stawowe między tergitami odwłoka. Wylęgłe z jaj larwy żywią się

Ryc. 3. Wyślepek żółtonogi (Conops jlauipes L.) —-

oryg.

osmotycznie hemolimfą trzmiela, a ich przetchlinki wnikają w jego system tchawkowy. Po śmierci żywiciela larwa wyślepka pożera rozkładające się tkanki, a następnie zapoczwarcza się. Odwłok martwego trzmiela stanowi wystarczającą ochronę dla zimującej wewnątrz poczwarki. Niekiedy jednak żerująca w odwłoku larwa Conops nie powoduje śmierci owada-ży-wiciela. Zdarzyło się bowiem autorowi, że ze schwytanej wiosną i spreparowanej samicy trzmiela leśnego (Bombus pratorum L.) wylęgła się dorosła postać Conops jlavipes L.

Groźnym pasożytem potomstwa trzmieli jest muchówka Brachycoma devia Fallen. Samice tych żywo-rodnych rączyc składają swoje larwy do komórek larwalnych trzmieli. Początkowo rozwój pasożyta przebiega 'bez wyraźnego zwiększania masy ciała aż do czasu kiedy larwy trzmieli zaczynają prząść kokony.