3682544335

„CASUS AGATY" W PUBLIKACJACH...    179

punkt widzenia przekłada się na przedstawienie „casusu Agaty”. Wśród określeń odnoszących się do niej uwagę zwraca zwłaszcza rzeczownik matka, którego nie odnotowano w GW. Pozostałe określenia, które nie znalazły się w GW, to dziecko i uczennica.

Istnieje niespójność w doborze rzeczowników przez NDz. Określenia dziecko, dziewczynka, 14-latka i uczennica nic korelują z określeniem matka. Rzeczowniki dziecko i dziewczynka określają osobę młodą lub bardzo młodą. Rzeczownik uczennica wskazuje na osobę uczęszczającą do szkoły. Jawi się więc Agata na łamach NDz jako dziecko w wieku szkolnym. Lek-sem dziecko w powszechnej opinii łączy się z czasem dziecięctwa, beztroski, zaś leksemy uczeń i 14-latek przywodzą na myśl młodą, jeszcze kształcącą się osobę. Do tak skonstruowanego obrazu dziewczyny dochodzi rzeczownik matka (w tekście wyrażenie serce matki).

Matka jest definiowana w odniesieniu do dziecka. Definicja słowa odsyła do takich cech, jak opiekuńczość, troska, uczuciowość i obowiązek względem dziecka. Podobnie wygląda stereotyp matki. W powszechnym wyobrażeniu matka definiowana jest jako ‘ta, która urodziła’ i przypisuje się jej pozytywne cechy, którymi wykazuje się w stosunku do dziecka (m.in. ‘kochająca’, ‘opiekuńcza’, ‘dobra’). Po wstępnej kategoryzacji na czoło wysuwają się cechy relacyjne i subicktywizujące: ‘kochająca’, ‘dobra’. Dobór tych aspektów oraz sposób ich „wypełnienia” treścią wpływa na strukturę poznawczą stereotypu „matki”. Na definicję „matki” zawartą w słowniku (‘kobieta, która urodziła dziecko’¹) składa się pojęcie nadrzędne (‘kobieta’) i cechy dyfcrcncjalnc (‘która urodziła dziecko’), co wystarczy do zidentyfikowania przedmiotu, ale pomija cały zasób cech utrwalonych w kulturowo-językowym wyobrażeniu matki, tworzących jej stereotyp.

To pojęcie można także ująć w odmienny sposób, jako wiązkę modeli kognitywnych (cluster models). Pojęcie „matki” według klasycznej teorii kategoryzacji można zdefiniować jako ‘kobieta, która urodziła dziecko’, ale „matka” to również pojęcie, na które składa się wiele modeli kognitywnych². Zwykle przyjmuje się jeden z modeli za podstawowy. Dopasowując model kognitywny i stereotyp matki do tego jej wyobrażenia, które funkcjonuje w NDz, należałoby wybrać, moim zdaniem, kognitywny model żywieniowy i wychowawczy oraz stereotyp matki-rodzicielki i matki-opiekunki, według których matka jest osobą dorosłą płci żeńskiej, karmiącą i wychowującą dziecko (model kognitywny) i zarazem jest kochająca, opiekuńcza, dobra, zajmuje się dzieckiem i domem (stereotyp). Stosując tak skonstruowaną definicję do konkretnego przypadku Agaty, należy zauważyć, że dziewczyna odbiega od prototypowego wyobrażenia „matki” propagowanego przez NDz. Agata nic jest osobą dorosłą i zdecydowała się na aborcję (choć według NDz nie chciała jej dokonać).

1

   B. D u n aj i in.: op. cit., s. 502.

2

   O modelach kognitywnych patrz: H. Kard cl a: Ogdcna i Richardsa trójkąt uzupełniony, [w:] J. Bartmiński (red.): op. cit., s. 25.