3574672162

130_ _ 5. Indywidualne modele.

lizacja własnej biografii. Efektem wnioskowania na temat przebiegu drogi życia respondenta może być jednostkowa teoria przypadku. W wypadku podjętej przeze mnie analizy, dotyczącej relacji pomiędzy biografią a drogą zawodową nauczycieli, narracje nauczycieli stały się podstawą do wyróżnienia jednostkowych teorii na temat wzorów powyższych relacji. Analiza zebranego materiału biograficznego ukazała, że istotnie pomiędzy sferą zawodową nauczycieli i ich indywidualnymi biografiami zachodzą relacje związane z wzajemnym przenikaniem i warunkowaniem się tych dwóch obszarów oraz że charakter tych relacji nie jest jednakowy u różnych respondentów. Rezultatem analizy tych powiązań jest ujawnienie charakterystycznych wzorów relacji pomiędzy pracą zawodową nauczyciela w fazie stabilizacji a jego indywidualną aktywnością i rozwojem.

Jak wspomniano, biografia jest indywidualizowana nie tylko dzięki czynnikom psychologicznym, ale również dzięki czynnikom kulturowym, np. zgodnie z teorią RG. Heymansa, kultura europejska operuje czterema typami konstruowania scenariusza rozwoju, opisującymi świat, ludzki los i tożsamość człowieka⁵. W takiej perspektywie, kiedy wzory są zdefiniowane „na zewnątrz” jednostki, rozwój będzie oznaczał dokonanie wyboru jednego z określonych kulturowo szablonów — modyfikujących sposób odczytywania i realizowania własnej roli. Zdaniem Mieczysława Malewskiego, w świetle takiej teorii biografia człowieka nie jest efektem jego racjonalnych wyborów, lecz efektem transmitowania na jednostkę określonych wzorów kulturowych⁰. Biografie nauczycieli uczestniczących w moich badaniach ukazały, że istotnie określone wzory kulturowe mogą wpływać na biografię (zawodową i osobistą) nauczyciela, na przykład kreując określone archetypy roli (matki, żony, nauczyciela, wychowawcy), ale jednocześnie bardzo ważne okazały się czynniki osobowościowe, a wśród nich własna aktywność nauczycieli, która przyczynia się do różnicowania dróg zawodowych nauczycieli. Różnice w scenariuszach rozwoju zawodowego wynikają zatem nie tylko z odmiennych wpływów kulturowych, ale również ze „zindywidualizowanej” odpowiedzi nauczyciela na zastane sytuacje społeczne.

Analizując wszelkie różnice w rozwoju zawodowym nauczycieli, można by stworzyć tyle wzorów dróg zawodowych (teorii jednostkowych), ilu respondentów. Można też pogrupować podobne (w pewnych aspektach) biografie nauczycieli, co uczyniłam, formułując pięć wzorów biografii nauczycieli warunkujących ich osobniczy i zawodowy rozwój. Powyższe

' P.G. Heyma ns: Lifespan Learning: Developmental Tasks and their Menagema-net. In: Learning Acorss the Lifespan. Theories, Research, Policies. Eds. A.C. Tu i j ii-ma n, M. van der Kamp. Oxford 1992, s. 37—38.

⁶ M. Malewski: Teorie andragogiczne. Metodologia teoretyczności dyscypliny naukowej. Wrocław 1998, s. 106.