3574672266

28_ _ 1. Uwarunkowania rozwoju.

wiek osiąga mądrość życiową, a życiowej stabilizacji towarzyszą kryzysy prowadzące do przewartościowania dotychczasowych norm. Dorosły może wówczas doświadczać większych trudności, stresów i napięć niż wtedy, gdy wkraczał we wczesną dorosłość. Wynika to z faktu, że „wchodząc w wiek średni, nie jesteśmy do tego przygotowani, mamy zaledwie niejasne wyobrażenie o specyfice i zadaniach tego okresu, a oczekujemy od siebie, że mamy być dorośli”⁸².

W efekcie przemian wieku średniego indywidualny model rozwoju, który zgodnie ze sformułowaną definicją oznacza „dopełnienie przez jednostkę istniejącego wzorca hio-społeczno-kulturowego”, zyskuje nową jakość. Wynika ona ze szczególnych kompetencji autokreacyjnych, jakie nabywa dorosły, z zadań rozwojowych tego okresu, ukierunkowanych na wspomaganie bliskich oraz z przemian społeczno-cywilizacyjnych.

Rozwój zawodowy jest dynamicznym procesem i — podobnie jak rozwój psychiczny — zależy od czynników podmiotowych (biofizycznych i psychicznych) oraz przedmiotowych (społecznych, kulturowych, ekonomicznych, historycznych, edukacyjnych). Zgodnie z zaprezentowaną koncepcją D. Supera, na okres średniej dorosłości przypadają dwa etapy rozwoju zawodowego (jeśli przyjmiemy granice chronologiczne średniej dorosłości na lata od około 35. do 65. roku życia): etap stabilizacji oraz stadium zachowania status quo^s3. Jeśli przyjmiemy tę periodyzację, rozwój zawodowy w wieku średnim należałoby rozpatrywać jako dwuetapowy: etap pierwszy — stabilizacji związanej z budowaniem własnego statusu w pracy zawodowej oraz etap drugi — utrzymanie osiągniętego statusu.

Rozwój w średnim wieku rozpatrywać można ponadto jako rozwiązanie dylematu: produktywność czy stagnacja. Produktywności sprzyjają wiedza i doświadczenia życiowe, które są warunkami ekspertywno-ści, dodatkowym zasobem człowieka w średnim wieku może być mądrość życiowa, a także kompetencje autobiograficzne. Zwieńczeniem pozytywnie rozwiązanego dylematu: produktywność — stagnacja, jest niejednokrotnie dzieło życia jako punkt kulminacyjny rozwoju zawodowego. Negatywny przejaw wspomnianego dylematu to stagnacja, która — zdaniem Eriksona — „stanowi potencjalnie główny rodzaj patologii”⁸⁴ w stadium średniej dorosłości. Stagnacja zawodowa w wieku średnim sprzyja wystąpieniu kryzysu w karierze, co jest efektem narastających rozbieżności pomiędzy silną potrzebą prestiżu a percepcją zmniejszających się z czasem możliwości awansu⁸⁵. Zarazem zbyt wczesny moment kulmina-

⁸²    P.K. Oleś: Psychologia przełomu...., s. 75.

⁸³    W. R a c h a 1 s k a: Rozwój zawodowy..., s. 764.

⁸⁴    E. E r i k so n: Dopełniony cykl..., s. 84.

⁸⁵    P.K. Oleś: Psychologia przełomu..., s. 143.