4261638741

2

od podstaw. Tyle tylko, że M. Kopernik najpierw stworzył zwartą teorię o heliocentrycznej budowie świata, zweryfikował ją dokładnymi obliczeniami i dopiero później ogłosił ją światu, zaś kognitywiści zaproponowali tylko tezę, że język jako społeczny byt wyizolowany nie poddaje się prawidłowym opisom.

Problem komplikuje również i ten fakt, że samo pojęcie metody kognitywnej w językoznawstwie także nie jest zjawiskiem nowym. Swojego czasu głośno o niej rozprawiali glottodydaktycy^{1 2 3 4}, kiedy to w roku 1964 na międzynarodowej konferencji w Berlinie J. B. Carroll ogłosił ją jako najbardziej skuteczną metodę nauczania języków obcych. Mówiło się o niej jako o świadomym uczeniu się kodu poznawanego języka i przypisano jej znamiona zmodyfikowanej i unowocześnionej metody gramatyczno-tłumaczeniowej (a modified and up-to-date grammar-translation theoryy. Autorzy współczesnych teorii kognitywistycznych jakby nie zauważali wcale niemałego dorobku teoretyczno badawczego również swoich prekursorów po roku 1964.

Być może, że mój sceptycyzm bierze się wyłącznie z niezbyt trafnie dobranej lektury przedmiotu, w której szukałem odpowiedzi na pytanie: czym jest współczesny kognitywizm w lingwistyce? Sądząc jednak z dotychczasowego stanu badań, bez udzielenia prostej odpowiedzi na to pytanie przez samych teoretyków kierunku można tylko przypuszczać, że kognitywizm pochodzi od łacińskiego cogitó o znaczeniu konotacyjnym jak u Kartezjusza: Myślę, więc jestem (Cogito, ergo sum), choć znacznie wcześniej podobną maksymę wygłosił Parmenides z Elei: Myśleć i być - to jedno i to samo¹. Termin ten może jednak wywodzić się także od cógnitió - ‘poznanie, wyobrażenie, pojęcie’. Kognitywiści, natomiast, przyjęli a priori, że samo pojmowanie kognitywizmu przez każdego czytelnika rozważań o kognitywizmie będzie przyjmowane jako aksjomat.

Oto próba objaśnienia kierunku, otwierająca Wykłady z gramatyki kognitywnej autorstwa James’a Fife’a:

W zasadzie można by mówić o dwóch zasadniczych podejściach w ramach współczesnych badań nad językiem: o tzw. językoznawstwie autonomicznym oraz językoznawstwie funkcjonaiistycznym, które będziemy tu nazywać językoznawstwem kognitywnym*.

Językoznawstwo autonomiczne - to teorie rozwijane przez N. Chomsky’ego i jego zwolenników, natomiast językoznawstwo funkcjonalistyczne - to językoznawstwo kognitywne.

Samo tylko zestawienie terminów funkcjonalistyczne - kognitywne wcale nie wyjaśnia, czym jest językoznawstwo kognitywne, ponieważ nie zdefiniowano tu żadnego z tych terminów. Z innych źródeł wiemy, co to jest językoznawstwo funkcjonalne⁵, ale nie wiemy, czym jest

⁹ Encyklopedia językoznawstwa ogólnego, op. cit., s. 251, Językoznawstwo funkcjonalne.

1

   Encyklopedia językoznawstwa ogólnego, pod red. K. Polańskiego, Wrocław 1993, ss. 178-179.

2

   A. Szulc, Podręczny słownik językoznawstwa stosowanego. Dydaktyka języków obcych, Warszawa 1984, s. 144, Metoda kognitywna. Autor Słownika... podaje również bogatą literaturę przedmiotu, reprezentowaną zarówno przez zwolenników, jak też i przez krytyków kognitywizmu.

3

   H. Markiewicz, A. Romanowski, Skrzydlate słowa, Warszawa 1990, s. 172; W. Tatarkiewicz, Historia filozofii, t. U, Warszawa 1958, s. 66.

4

⁵ James Fife, Wykłady z gramatyki kognitywnej, w: Podstawy gramatyki kognitywnej, pod red. H, Kardeli, Warszawa 1994, s. 9.

5

. BOBRAN.