4265276255

‘272 WŁADIMIR TOPOROW

Przyroda:    a) negatywne: zmierzch (złowieszczy), zmrok, mgła,

dym, para, mgławica, fale, deszcz, śnieg, całun śnieżny, wilgoć, słota, mokrość, chłód, zaduch, tumany, mrok, wiatr (ostry, nieprzyjemny), głębia, otchłań, upał, smród, brud; brudny, duszny, zimny, wilgotny, mętny, żółty, zielony (czasem); b) pozytywne: słońce, promień słońca, zorza, rzeka (szeroka), Newa, wybrzeże, przestworze, pustynność, niebo (czyste, błękitne, wysokie), szerokość, wiatr (orzeźwiający); jasny, świeży, rześki, ciepły, szeroki, pustynny, przestronny, słoneczny.

Kultura: a) negatywne: środek, dom (kolos, arka Noego), knajpa, komórka-trumna³¹, pokój o nieregularnym kształcie, kąt, kanapa, komoda, lichtarz ^S2, przegródka, parawan, tapety, ściana, okno, przedpokój, przedsionek, korytarz, próg, drzwi, zamek, zasuwa, dzwonek, haczyk, szczelina, klatka schodowa, podwórze, brama, zaułek, ulice (brudne, duszne), upał-spiekota, skorupa, pomyje, kurz, smród, brud, wapno, ścisk, tłum, gromadki ludzi, ciżba, lud, Polacy, krzyk, szum, świst, głośny śmiech, śpiew, gwar, przekleństwa, awantura, ciasnota, przerażenie, smutek, mdłości, obrzydliwość, Ameryka; duszny, cuchnący, brudny, czadowy, ciasny, ściśnięty, wąski, ciężki, wilgotny, biedny, szkaradny, kosy, jednooki, tępy, ostry, zuchwały, nachalny, arogancki, podejrzany; napierać, ograniczać, skupiać się, tłoczyć się, pchać się, szumieć, krzyczeć, rechotać, śmiać się, śpiewać, drzeć się, tłuc się, roić się; b) pozytywne: prospekt, nabrzeże, most (wielki, przez Newę), plac, parki, pałace, kościoły, kopuły, iglice, latarnie; rozprzestrzeniać się, rozciągać się, rozszerzać się.

Orzeczenia (najczęściej z odcieniem negatywnym): chodzić (po pokoju, z kąta w kąt), biegać, krążyć, skakać, lecieć, przemykać, czmychnąć, wyskoczyć, ślizgać się, szurnąć, przemknąć, rzucić się, szarpnąć, zadrżeć, zatrzasnąć, wsunąć, tupnąć, drgnąć, pełznąć, ciec, walić, zbierać się, mieszać się, zlewać się, przecinać, przenikać, zniknąć, powstać, utonąć,

¹¹ Znamienne, że zarówno trumna, jak i pogrzeb, mogiła, cmentarz występują jako ważny wyznacznik tekstu petersburskiego.

²² Do tego częściowo należy cały świat rzeczy tworzący drugi, wewnętrzny, by tak rzec, „kulturowy” chaos, który od wewnątrz czyha na człowieka i kładzie się na jego duszy dodatkowym brzemieniem. Rzeczy te zbliżają człowieka do sytuacji absurdu. W tekście petersburskim zaczynają ona grać szczególną, z niczym nieporównywalną rolę. Wydostają się ze swych pierwotnych granic w ramach tekstu artystycznego, ujawniają tendencję do hipertrofii, natrętnego powtarzania i nadmiernego uszczegółowienia i w rezultacie tracą swoją rozumną określoność, zmniejszają szanse na zrozumienie i wykorzystanie przez ludzi, sprzyjają zatem również wzrastaniu entropii (por. kołnierz, który się zapina „na srebrne platerowane łapki”, lub tabakierę Piotrowicza (Szynel), falbankę, bluzeczkę, dżety, bębenek, kolor ciemnoczerwony w Biednych ludziach, domino lub „bańkę ze straszliwą zawartością” w Petersburgu itd.). Przy końcu tekstu petersburskiego mamy bezsensowne rzeczoznawstwo bohaterów Waginowa i „nieudaną domową nieśmiertelność” („miły Egipt rzeczy”), chociaż owiany serdecznością i pamięcią w prozie Mandelsztama.