431984957

sistowskiej, wykonali oni nowy krok logiczny i stwierdzili, że ,,psychika, świadomość człowieka jest odzwierciedleniem otaczającego świata” (Tieplow, 1955, str. 3). Zasadniczą nowość w tym ujęciu stanowi to, że proces psychiczny został tu określony nie jako fakt świadomości introspekcyjnej, ale jako uświadomienie sobie jakiegoś przedmiotu zewnętrznego, mniej lub więcej zgodne z jego faktycznymi cechami (,,odzwierciedlenie”). W ten sposób zostało wprowadzone do psychologii pojęcie świadomości skierowanej nie „do wewnątrz”, tj. introspekcyjnej, ale zwróconej „na zewnątrz”, na materialne otoczenie jednostki. Wydaje się, że to właśnie stanowi zasadniczy wkład psychologii radzieckiej w teorię i metodologię psychologiczną. Wbrew introspekcjonizmowi, który świadomość utożsamiał stale ze świadomością własnych zjawisk psychicznych, obecnie zostało podkreślone, że istnieje również drugi rodzaj świadomości, mianowicie świadomość materialnego otoczenia, co więcej, że jest to podstawowa forma świadomości, stanowiąca samą istotę zjawisk psychicznych. Na tym stanowisku stanął jeden z najwybitniejszych psychologów radzieckich, Rubinsztejn, wskazując, że istotną cechę procesów psychicznych stanowi świadomość obiektywnej rzeczywistości, natomiast introspekcja, świadomość własnych przeżyć — to moment niekonieczny, dołączający się do nich wtórnie (por. Rubinsztejn, 1946, str. 11 oraz 1947, str. 161).

Dla polskiego psychologa interesująca jest ta okoliczność, że analogiczne rozróżnienie obu rodzajów świadomości wprowadził przy analizie spostrzeżeń już w 1917 r. Błachowski w niewielkiej, ale pełnej treści pracy pt. Nastawienia i spostrzeżenia. Wyraził on pogląd, że człowiek spostrzegając swe otoczenie może „nastawić się” albo na spostrzeganie tylko przedmiotów zewnętrznych albo też na obserwację własnego obrazu spostrzeżeniowego. Pierwsze nastawienie zostało w pracy Błachowskiego określone jako „ekstrospek-cyjne”, przy czym autor zaznaczył, że jest ono pierwotne, naturalne i „naiwne”, drugie zaś otrzymało nazwę „nastawienia introspekcyj-nego” i zostało uznane za wtórne. Psychologowie radzieccy przeprowadzili analogiczną dystynkcję dwóch rodzajów świadomości w ogóle, dochodząc w ten sposób do bliższego wyprecyzowania stanowiska

Piocesy poznawcze