431984978

ale pewien punkt wyjścia domagający się samodzielnego rozwinięcia i opracowania, jednakże punkt wyjścia ważny i wskazujący drogę do właściwego postawienia problemów metodologicznych.

Dla należytego zrozumienia tej koncepcji pożyteczne jest prześledzenie wpierw historii jej powstania. Jak już mówiliśmy poprzednio, Pawłów wyszedł w swych badaniach od nieudanej próby tłumaczenia zachowania się zwierząt za pomocą pojęć introspekcyjnych i ,,po długotrwałym namyśle”, a nawet po „niełatwej w^ralce duchowej” postanowił do procesów psychicznych biorących udział w^r „psychicznym” wydzielaniu śliny podejść obiektywnie, „od zewnątrz”. Echo tego namysłu brzmi jeszcze w drukowanym w Dwudziestu latach badań fragmencie przemówienia, jakie wygłosił on w Sztokholmie przy odbieraniu nagrody Nobla za swoje prace o trawieniu. \Vypow'iedź ta wskazuje, że Pawłów nigdy nie wątpił w psychiczne uwarunkowanie zachowania się zwierząt, jeśli zaś zwalczał próby wniknięcia w psychikę zwierząt, to czynił to tylko dlatego, ponieważ uważał je za metodologicznie niepoprawne. W omawianej wypowiedzi wychodzi on właśnie z założenia, że w reakcji ślinowej psów na widok pokarmu niewątpliwie biorą udział zjawiska psychiczne i tak rozumuje dalej:

„Co powinien uczynić fizjolog ze zjawiskami psychicznymi ? Niepodobna ich nie uwzględnić, ponieważ są one w jak najściślejszy sposób związane ze zjawiskami fizjologicznymi, warunkując całość pracy narządu. Jeżeli fizjolog decyduje się także na badanie tych zjawisk, to powstaje przed nim zagadnienie: w jaki sposób ? Opierając się na przykładzie badania niższych przedstawicieli świata zwierzęcego i, co jest zupełnie zrozumiałe, nie pragnąc przeobrazić się z fizjologa w psychologa (tym bardziej po przebyciu nieudanej w tym kierunku próby), postanowiłem zająć stanowisko czysto przedmiotowe wobec tzw. zjawisk psychicznych w swych doświadczeniach nad zwierzętami” (1952, str. 88).

Mówiąc o zajęciu w'obec zjawisk psychicznych „przedmiotowego stanowiska”, Pawdow miał najwidoczniej na myśli zastosowanie do nich przyrodniczej metody badania, posługującej się i techniką zmysłowej obserwacji i pojęciami utworzonymi na podstawie takiej obserwacji,

60