0109

Typy partii politycznych

sów, ale stają się samodzielnym podmiotem polityki. W demokracjach ustabilizowanych przedmiotem konfliktu przestają być cele, do których się dąży, czy też ideologie, które oferują konkretne cele, a stają się nim środki, które mają zapewnić efektywne osiągnięcie „uniwersalnych” i uzgodnionych celów. Partie zaczynają postrzegać swoją rolę jako podmiotu odpowiedzialnego przed całym narodem (elektoratem), a nie jako rzecznika poszczególnych sekcjonalnych interesów. Pozostawia to im znaczny zakres autonomii wobec otoczenia zewnętrznego, ale i wymagania elektoratu rosną. Występowanie w roli niezależnego pośrednika, swoistej quasi-publicznej instytucji oznacza, iż partie polityczne typu wyborczego (jeden z włoskich politologów określa je mianem partii wyborczo-profesjonalnych) „zbliżają się” do państwa i jego struktury organizacyjnej, zaś stopniowo powiększa się dystans dzielący je od społeczeństwa obywatelskiego. Procesy te przebiegają jednocześnie, a ściślejsze powiązanie partii z aparatem państwa daje jej niejednokrotnie zasoby polityczne, których przestało z różnych względów dostarczać społeczeństwo.

Po trzecie, w konsekwencji wcześniej scharakteryzowanych zjawisk następuje dość radykalna zmiana w relacjach pomiędzy „organizacyjnymi” subsystemami partii politycznej. Skoro partia utraciła zdolność do strukturyzowania elektoratu, to w jej relacjach z nim zaczyna dominować schemat identyfikacji programowej. W efekcie w modelu partii wyborczej jako aktywnego podmiotu na arenie wyborczej zaczyna ujawniać się coraz mocniej tzw. orientacja „konsumencka” (consumer-logic). Zadaniem partii staje się dostarczenie określonego produktu, czy to w postaci kwestii programowej, czy też osoby polityka, który będzie odpowiadał coraz bardziej zindywidualizowanym i koniunkturalnym oczekiwaniom „konsumentów” (wyborców). W konsekwencji argumentem przemawiającym do wyborcy, że należy oddać swój głos na konkretną partię, staje się zindywidualizowana ocena efektywności jej działań jako organizacji rządzącej lub współrządzącej, ewentualnie uzasadnione przekonanie, iż spełni ona tego typu oczekiwania, gdy przejmie odpowiedzialność za kierowanie państwem. Przywiązanie do partii staje się więc funkcją realnych bądź potencjalnych jej zdolności do zarządzania sprawami państwa. W takiej sytuacji szczególną rolę w strukturze organizacyjnej partii zaczyna odgrywać party in public office. Przedstawiciele partii wchodzący w skład instytucji państwa odpowiadają za prowadzoną politykę nie tyle przed partią „członkowską” (party on the ground) czy organami wewnątrzpartyjnymi (party in central office), co raczej bezpośrednio przez elektoratem. W partiach masowych, jak wcześniej pisaliśmy, ukształtował się określony model wzajemnych relacji między subsystemami: partia jako wewnątrzorganizacyjna struktura (central office) występowała jako reprezentant interesów partii „członkowskiej" (on the

105