0099

Typy partii politycznych

suwając na plan pierwszy jej organizacyjne przetrwanie. Z taką sytuacją mieliśmy do czynienia w latach 50. i 60. w wielu krajach afrykańskich i azjatyckich, gdy partie musiały przystosować się do nowych postkolonialnych warunków, co niejednokrotnie wiązało się ze zmianą programowych i ideologicznych celów. Sytuacja powtórzyła się zwłaszcza w krajach afrykańskich, gdy w latach 90. proces demokratyzacji znów wymusił na partiach - w imię organizacyjnego przetrwania - reorientację zasadniczych celów, w tym oblicza programowego i stylu działania. Okazało się, że niski poziom instytucjonalizacji tych partii politycznych, rozumianej jako rutynizacja zachowań wewnątrzpartyjnych, uczynił je bardziej elastycznymi w reagowaniu na zmieniającą się sytuację otoczenia społecznego. Partie bardzo często przetrwały fazę rewolucyjnych przeobrażeń, gdyż jej członkowie, aktywiści i sympatycy postrzegali je jako wartość samą w sobie, która pozwala na osiąganie coraz to nowych celów i wypełnianie zmieniających się funkcji.

W ustabilizowanych demokracjach proces instytucjonalizacji można na ogół rozpatrywać jako zjawisko dwuaspektowe. Oznacza to, że procesowi rutynizacji zachowań wewnątrzpartyjnych towarzyszy zjawisko infuzji wartości, czyli docenienia partii jako wartości samej w sobie. Wywołuje to jednak określone konsekwencje. Oto instytucjonalizacja „organizacyjna” partii drastycznie ogranicza swobodę działania wewnętrznych podmiotów, co powoduje, że takie ugrupowanie podlega tylko bardzo ograniczonym i ewolucyjnym zmianom struktury organizacyjnej. Natomiast partie w krajach Trzeciego Świata, które kontrolują proces demokratycznej transformacji, przechodzą instytucjonalizację traktowaną jako infuzję wartości, a raczej bardzo rzadko jako rutynizację i stabilizację wewnątrzpartyjnych zachowań. Partia reprezentuje określoną wartość dla jej członków i dlatego pragną oni jej organizacyjnego przetrwania.

3. Od partii kadrowej do partii wyborczej

W opracowaniach poświęconych partiom politycznym dość powszechnie akceptowana jest klasyfikacja oparta na wyróżnieniu trzech podstawowych typów ugrupowań: kadrowych, masowych oraz wyborczych. Klasyfikacja ta opiera się na uwzględnieniu szeregu czynników, zarówno zewnętrznych (bliższego i dalszego otoczenia), jak i wewnętrznych (np. charakteru struktury organizacyjnej, roli przywództwa), które w efekcie prowadzą do procesu zmiany partii politycznej. W tej klasyfikacji szczególnie istotne wydaje się założenie, że ukształtowanie się określonego typu partii