431985021

sama w sobie” posiada określone, dające się zbadać właściwości, które układ nerwowy człowieka „tłumaczy” na język barw, dźwięków, ucisków itd., wytwarzając w ten sposób obrazy tak dokładnie odpowiadające przedmiotom, że umożliwiają one praktyczną orientację w otoczeniu. Pawłowowski realizm przeciwstawia w ten sposób sceptycznemu pesymizmowi Freuda optymistyczne perspektywy poznania psychiki.

Jeśli jednak pawłowowska koncepcja procesu psychicznego da się zaliczyć do poglądów realistycznych, to musi ona wobec tego dopuszczać również istnienie zjawisk nieświadomych. Tak też jest rzeczywiście — co zaznaczałem już poprzednio (por. str. 28) — z tym tylko, że na gruncie pawłowizmu pojęcie nieświadomego procesu okazuje się wyraźnie dwuznaczne. Można tu mieć na myśli przede wszystkim zwykłe procesy psychonerwowe, ekstrospekcyjnie świadome, ale z pewnych względów nie spostrzegane introspekcyjnie, np. wskutek tego, że gwałtowny wybuch gniewu czyni człowieka niezdolnym do refleksji. Taką nieświadomość, uwarunkowaną prawdopodobnie pewnymi prawidłowościami funkcjonowania kontrolnego mechanizmu samoświadomości, można nazwać nieświadomością introspekcyjną. Procesy nieświadome w tym znaczeniu nie tracą swojej „psychiczności”, pozostają świadomymi odzwierciedleniami otoczenia, a tylko na pewien czas przestają być dostępne wewnętrznemu spostrzeganiu, refleksji. Taką właśnie ,.nieświadomość” miał na myśli prawdopodobnie Freud, choć nie odróżniając świadomości introspekcyjnej od ekstrospckcyjnej nie mógł dostatecznie jasno sprecyzować swego poglądu na tę sprawę.

Ale obok takiej, chwilowej i względnej nieświadomości, na gruncie pawłowizmu trzeba przyjąć również drugi rodzaj procesów nieświadomych, mianowicie procesy apsychiczne, czysto nerwowe, zasadniczo nieświadome, bo nie związane ze świadomością otoczenia. Tę formę nieświadomości należałoby nazwać, w odróżnieniu od poprzedniej, nieświadomością ekstrospekcyjną, bezwzględną i absolutną. Takie właśnie procesy przeciwstawiał psychicznym procesom Pawłów (1952, str. 215) i twierdził, że dają się one opisać tylko w terminach fizjologicznych (1. c., str. 96). Są to

83