431985026

Konsekwencje, jakie dla psychologii wysnuł ze swej teorii fizjolog, me muszą przecież krępować psychologa, któremu wolno tak posłużyć ^Sl? tą teorią, jak tego wymagają jego własne potrzeby badawcze.

Zadanie znalezienia pojęć nadrzędnych w stosunku do terminów psychologii świadomości sprowadza się na gruncie omówionej poprzednio teorii nieświadomości do wyszukania terminów psychologicznych, oznaczających nie tylko procesy świadome ekstrospekcyjnie • •

i mtrospekcyjnie, ale również 1. procesy nieświadome introspekcyjnie °raz 2. procesy nieświadome ekstrospekcyjnie, czysto nerwowe. Uwzględnienie obu rodzajów nieświadomości wydaje się konieczne, jeżeli chcemy badać procesy poznawcze jako składnik mechanizmu zachowania się, ponieważ — jak już wspominałem poprzednio (por, str. 55) — nawet u normalnych, dorosłych ludzi często nie potrafimy powiedzieć, jak dalece ich procesy umysłowe są nieświadome tylko introspekcyjnie, tj. nie uświadamiane, o ile zaś są one absolutnie nieświadome, czyli wręcz apsychiczne. Co więcej, fakty narzucają przypuszczenie, że takie apsychiczne „poznawanie rzeczywiście występuje i zazębiając się ze świadomymi procesami umysłowymi, razem z nimi wyznacza nasze postępowanie. Można wysunąć hipotezę, że proces poznawczy składa się jakby z trzech „porcji”, z których — zależnie od okoliczności — jedne kurczą się na rzecz innych, mianowicie: z porcji świadomej ekstrospekcyjnie i uświadamianej introspekcyjnie, z porcji introspekcyjnie nieświadomej, ale niemniej psychicznej, bo świadomej ekstrospekcyjnie i wreszcie z porcji absolutnie nieświadomej, apsychicznej. Gdy człowiek jest spokojny i zrównoważony, a przy tym zmuszony do uważnej kontroli swych myśli, ta pierwsza porcja jest stosunkowo duża, mimo że najprawdopodobniej nigdy nie obejmuje całego procesu poznawczego, ale w emocjonalnym podnieceniu kurczy się ona znacznie, a przy bardzo dużym napięciu — tak jak u meissnerowskiego lotnika, o którym mówiliśmy w poprzednim rozdziale, przy czynnościach zautomatyzowanych, a może i w innych sytuacjach — zanika również myślenie ekstrospekcyjne i proces umysłowy przypomina wówczas pracę „mózgu elektronowego”, w której tylko miejscami migają błyski świadomości.

87