4442198466

dal dominowałaby łacina, nie doszłyby do głosu w nauce i literaturze języki narodowe, kopiowana ręcznie książka byłaby nadal dostępna dla bogatych, nie byłoby renesansu, oświecenia, rozwoju nauk, idei, filozofii i literatury. Wynalazek druku poszerzył krąg beneficjentów piśmienności, upowszechnił myśli, idee społeczne, programy polityczne, kierunki w sztuce_? głównie w literaturze, umacniając fundamenty cywilizacji europejskiej.

Bez drukowanej książki nie byłby możliwy rozwój podstawowego szkolnictwa, które upowszechniło piśmienność wśród warstw ludowych, edukacyjnie zaniedbanych, głównie wiejskich. Proces ten przebiegał w sposób zróżnicowany w poszczególnych krajach europejskich. Efektywnie przebiega w krajach, które w drugiej połowie XIX wieku wprowadziły u siebie obowiązek szkolny. Piśmienność zaowocowała rozwojem czytelnictwa powszechnego, które znalazło się w polu zainteresowań: oświatowców, polityków, a nawet przedsiębiorców. Patrząc z wielowiekowej perspektywy, warto zastanowić się, co się tak naprawdę zmieniło.

„Stopniowo nauczanie początkowe, a więc na poziomie czterech klas - pisze Jerzy Holzer - stało się w wielu krajach powszechne, a w innych starano się je urzeczywistnić. Dążenie do likwidacji analfabetyzmu przez wprowadzenie obowiązku szkolnego było jednym z elementów europejskiego modelu społecznego. Miało to szczególne znaczenie dla warstw niższych, bardziej nawet dla pozostającej dotąd w tyle pod względem wykształcenia ludności wiejskiej niż dla robotników miejskich. Obowiązek szkolny najwcześniej wprowadzono w niektórych państwach niemieckich, w tym już w 1716 r. w Prusach, choć od zarządzeń do ich realizacji z reguły upływało sporo czasu. W każdym razie zjednoczone Niemcy w pełni realizowały już powszechność tzw. szkoły ludowej [...]. W Wielkiej Brytanii obowiązkowe początkowe nauczanie wprowadzono dopiero w 1870 r., we Francji w latach 1881-1882. W Portugalii wprowadzono obowiązek szkolny w 1911 r., kiedy analfabetyzm wśród ludności kraju wynosił 75%. Efekty były niewielkie, skoro w 1930 r., nadal 68 % mieszkańców nie umiało czytać i pisać”⁹. Najważniejsze było to, że odpowiedzialność za rozwój szkolnictwa powierzono odpowiednim instytucjom państwowym.

^VJ. Holzer: Europa wojen 1914-1945. Warszawa 2008, s. 18.

26